responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2558

 

پاپی ، از ایلات لُر زبان منطقة بالاگریوه در لرستان ، و نام سکونتگاه آنان . وجه نامگذاری این ایل بدرستی مشخص نیست . براساس روایت محلی ، اطلاق واژة پاپی بر این مردم و سکونتگاه آنان با وجود بقعة شاهزاده احمد در این منطقه ارتباط دارد، زیرا خدام این بقعه «پاپی » نامیده می شوند (ساکی ، ص 197). نیز گفته می شود هنگامی که شاهزاده احمد، از اعقاب امام موسی علیه السلام ، وارد این منطقه شد، مردم از وی پیروی کردند و ازینرو، واژة پاپَی (به معنای پیرو) به آنها اطلاق شده است ، اما چون تلفظ این واژه برای مردم سنگین بوده است آن را به صورت کنونی درآورده اند (پاپی ، ص 120). این روایت به دلیل نامعلوم بودن زمان زندگی شاهزاده احمد و فاصلة زمانی او تا امام موسی علیه السلام نمی تواند مفید و قابل اعتنا باشد. به نظر می رسد که واژة پاپی در اصل پاپا به معنای جدّ بوده است . اصولاً در لرستان واژة بابا (جدّ) به عنوان احترام به صورت پیشوند به نام صاحبان بعضی از بقعه ها چون بابابزرگ ، باباخوارزم ، بابازید، باباخلیل ، بابای لنگ ، و غیره اضافه شده است ، هر چند همة اینان از «اهل حق » بوده اند، در منطقة پاپی نیز هنوز بقعه ای با عنوان پاپاانار (دینار) وجود دارد. سابقة واژة پاپی و زمان اطلاق آن بر این منطقه مشخص نیست . با این حال ، این واژه برای اولین بار به صورت پیشوند همراه با نام «مراد»، جدّ هفتم خوانین و بنیانگذار ایل پاپی ، ذکر شده است . بنابراین ، دست کم واژة پاپی در اوایل حکمرانی قاجاریه به شماری تیره و طوایف کوچک که اغلب منشأ متفاوتی داشته اند و به رهبری پاپی مراد به صورت ایل کوچکی متحد شده بودند، اطلاق گردیده است (مصاحبه با احمدخان جعفری از خوانین با نفوذ پاپی ، در 1354 ش در خرّم آباد).

راولینسون (ص 152) جمعیت ایلات بالاگریوه ، مشتمل بر پاپی و سه ایل دیگر (ساکی ، رشنو و دیرْکِوَند) را در 1254/1838، 000 ، 6 خانوار نوشته و نویسندة ناشناس جغرافیای لرستان (ص 143) جمعیت ایل پاپی را در 1300 بالغ بر 950 خانوار دانسته است . پس از او، چاغروند خرم آبادی (ص 187) جمعیت این ایل را در 1334 حدود 000 ، 1 خانوار گزارش کرده است . در گزارش حوزة حکومتی بروجرد و لرستان در 1306 ش جمعیت پاپی 800 ، 1 خانوار برآورد شده است (روستایی ، ص 35). فیلبرگِ دانمارکی که برای اولین بار در 1314 ش به هنگام احداث راه آهن در بین پاپیها تحقیقاتی انجام داده است ، دربارة جمعیت این ایل مطلبی ننوشته است . در گزارشی دیگر که احتمالاً در حدود 1315 ش نوشته شده است شمار خانوارهای پاپی 582 ، 1 خانوار ذکر شده است (احتسابیان ، ص 263). ستارمنش در 1333 ش جمعیت پاپی را حدود پنج هزار خانوار نوشته است (ص 59). ساکی در اوایل دهة 1340ش جمعیت مناطق پاپی را بر روی هم حدود 000 ، 11 تن نوشته است . اما جمعیت ایل پاپی در آن زمان احتمالاً بیشتر از رقم یاد شده بوده است ، زیرا به احتمال قوی آن عده از پاپیها که در تأسیسات سدّ دز مشغول کار بوده اند به طور جداگانه آمارگیری شده اند. طبق آخرین سرشماری عشایری ایران در 1366 ش ، جمعیت چادرنشین پاپی بالغ بر 166 ، 1 خانوار برآورد شده است که جمعاً مالک 870 ، 103 رأس انواع چارپایان حلال گوشت بوده اند (مرکز آمار ایران ، 1366ش ب ، ص 13). از آنجایی که در سالهای اخیر بسیاری از پاپیها به شهرها مهاجرت کرده اند و تاکنون کسی آماری جداگانه از آنها تهیه نکرده است ، هرگونه رقمی براساس حدس و گمان خواهد بود.

سرزمین پاپی در شرق لرستان قرار گرفته و از شمال به قلمرو ایل سگوند، از شرق به رودخانة دز (سِزار) و خاک بختیاری ، از غرب به قلمرو بهاروند و قلاوند و از جنوب به سرزمین قلاوند محدود، و منطقه ای کاملاً کوهستانی است . فیلبرگ (ص 17ـ77) شرح مفصلی از اوضاع جغرافیای طبیعی و زمین شناسی این سرزمین در کتابی با عنوان ایل پاپی به جا گذاشته است . مهمترین مناطق پاپی از شمال به جنوب گِریت ، کاشَرَف ، سپیددشت ، گازِه ، طاف ، کِشْوَر، سیرُم ، و منطقة مازو است . در تقسیمات جدید بخشهایی از منطقة جنوبی پاپی جدا، و به بخش الوار گرمسیری اضافه شده است . اکنون پاپی از بخشهای تابع خرّم آباد و مشتمل بر شش دهستان و 306 ، 1 کیلومتر مربع مساحت است (مرکز آمار ایران ، 1366ش الف ، ص 98).

تاریخچه . تا پیش از دورة قاجار نامی از ایل پاپی به میان نیامده است ؛ در این دوره پاپی مراد، بنیانگذار و جدّ هفتم خوانین پاپی ، برای اولین بار شماری از تیره ها و طوایف این منطقه را متحد کرد و به صورت ایلی واحد درآورد. پس از پاپی مراد، ایل پاپی بین فرزند و برادرزاده اش تقسیم شد. براساس قراردادی در 1228 (پاپی ، ص 182ـ183) ایل پاپی بین پاپی یوسف خان ، فرزند پاپی مراد، و پاپی باقرخان برادرزاده اش تقسیم شد که براساس آن ، کشوری ، مَدهونی (مدهُنی )، مالزیری ، دُوزَقی سهم پاپی یوسف خان و یاقْوَن (یعقوب وند)، گگ احمدی ، درِشْوند، نُخُود سهم پاپی باقرخان شد. چهار طایفه از این طوایف هشتگانه یعنی کشوری ، یعقوب وند، مدهنی و دوزقی در اصل از پاپیها نبوده اند و تنها چهار گروه دیگر معتقدند که «پاپی » اصلی اند. نکتة دیگر آن که در آن زمان بسیاری از طوایف و تیره های این منطقه ، چون ادریسی و کُرناسی و لیریائی ، مستقل زندگی می کرده اند. به بیان دیگر، ساکنان این منطقه بتدریج زیر سلطة تیره پاپی مراد درآمده یا متفرق گردیده اند.

با وجود معاهدة یادشده ، میان احفاد پاپی یوسف خان و پاپی باقرخان رقابت درگرفت ، تا اینکه سرانجام علی مراد نوة یوسف خان در شبیخونی که بر اسد (نوة باقرخان ) و دارودسته اش زد آنها را قتل عام کرد و بدینسان ریاست ایل در دست تبار پاپی مراد تثبیت شد. در زمان حسینقلی خان (حسین قلی خو)، جانشین علی مراد، ایل پاپی به دو شعبة مناصر (محمدناصر) به رهبری حسینقلی خان ، و شعبة هادی به رهبری میرزا علی تقسیم شد که شعبة اول نام خود را از مناصر جدّ حسینقلی خان و شعبة دوم نام خود را از هادی جدّ بزرگ میرزاعلی اقتباس کرده بود (امان اللهی بهاروند، ص 186).

در 1303 ش نبرد سختی میان ارتش و ایلات لرستان رخ داد که حسینقلی خان با دیگر سران ایلات بالاگریوه در آن شرکت داشتند، اما سرتیپ شاه بختی با میانجیگری میرزارحیم خان معین السلطنه (چاغروند خرم آبادی )، از کارگزاران دولتی اواخر قاجار، و شیرمحمدخان ایلخانی سگوند (شعبة عالیخانی ) با بعضی از سران بالاگریوه چون حسینقلی خان پاپی و حسین خان بهاروند (دیرکوند) ارتباط نزدیک برقرار کرد که در نتیجة آن جنگ را رها کرده تسلیم شدند (شاه بختی ، ص 20ـ21، 27ـ 28، 63، 105). پس از استقرار دولت در لرستان در حدود 1308 ش ، ایل پاپی همانند دیگر ایلات لرستان به دستور دولت یکجانشین شد، اما سران ایل به عنوان رابط بین دولت و ایل موقعیت خود را حفظ کردند. محدودة ایل پاپی درزمان حکمرانی پهلوی گسترش یافت ، چنانکه حسینقلی خان با حمایت دولت منطقة گریت را که قبلاً در تصرف سگوندها بود بازستاند و منطقة طاف نیز که قبلاً متعلق به طافیها (شعبه ای از دیرکوند) بود سرانجام به خوانین پاپی فروخته شد. افزون بر این ، خوانین پاپی یعنی حاج احمدخان و حاج صید محمدخان فرزند میرزا علی (شعبة هادی ) با پشتیبانی یکی از ملاکین با نفوذ دزفول به نام قطب ، در منطقة تَنگوان که متعلق به ایل قلاوند (شعبه ای از دیرکوند) بود مستقر شدند. این رویداد به هنگام احداث سدّ دز در دهة 1330 ش اتفاق افتاد. هر چند قطب به وسیلة محمدعلی خانِ بزرگی از خوانین قلاوند به قتل رسید، با این حال خوانین پاپی با حمایت دولت در تنگوان ماندگار، و افراد ایل در تأسیسات سدّ به مشاغل گوناگون هرچند در رده های پایین گمارده شدند.

پس از اصلاحات ارضی ، مالکیت سنّتی و ساختار سیاسی سنّتی ایل دگرگون شد. اکنون خوانین امتیازات گذشته را از دست داده و بسیاری از آنها منطقه را ترک کرده اند. اقتصاد سنّتی ایل پاپی نیز دچار دگرگونی گردیده است ، زیرا بسیاری از آنها به شهر خرّم آباد (در منطقة ییلاقی ) و اندیمشک (منطقة گرمسیری ) مهاجرت کرده اند و به مشاغل غیرسنّتی اشتغال ورزیده اند. طرح آبخیزداری در ارتباط با سدّ دز که در منطقة وسیعی از سرزمین پاپیها به مرحلة اجرا درآمد، مانع فعالیتهای سنتّی خانوارهایی شد که در امتداد رودخانة دز زندگی می کردند. در نتیجه ، این خانوارها در طول دهة 1350 ش منطقه را ترک کردند. افزون بر این ، به سبب کوهستانی بودن سرزمین

ایل پاپی ، اراضی قابل کشاورزی آن اندک است . بدین جهت در بین سالهای 1350 تا 1360 ش پاپیها دیار خود را ترک کرده ، راهی شهرها شدند. بعد از پیروزی انقلاب اسلامی (بهمن 1357) نیز تعداد قابل توجهی از پاپیها به خرّم آباد مهاجرت کردند.

تقسیمات سنّتی ایل پاپی . ایل پاپی ، همانند سایر ایلات لرستان ، به دو قسمت خوانین و هُمساها (رعیتها و وابستگان ) تقسیم می شد. خوانین از طایفة پاپی مراد بودند که هستة اصلی ایل پاپی را تشکیل می داد و حکومت تمامی طوایف و تیره های ایل را در دست داشت . این طایفه به دو شاخة اصلی مناصر و هادی تقسیم می شد که تیرة هادی شامل دو زیر تیرة مَجافری (محمد جعفری ) و مصادقی (محمدصادقی ) بود. تیرة مناصر نیز از سه زیر تیرة علی مراد، زهره (این گروه به اسم مادرشان نامگذاری شده اند) و حیدرخانی تشکیل می شد. دو تیرة کوچک دیگر یعنی نصیری و مهدی خانی نیز از طایفة مراد محسوب می شوند. همساها که اکثریت جمعیت ایل پاپی را تشکیل می دادند، شامل طوایف و تیره های گوناگونی بودند که منشأ واحدی نداشتند. منابع پیشین (چاغروند خرم آبادی ، ص 187؛
احتسابیان ، ص 262؛
رزم آرا، ص 196ـ 198؛
ساکی ، ص 201) نیز اطلاعات نادرستی از تقسیم بندی ایل پاپی ارائه کرده اند. اصولاً همساها به دو گروه پاپی و غیرپاپی تقسیم می شوند که در این میان ، غیرپاپیها بیشترین جمعیت را دارند. گروه اول ، که خود را منتسب به پاپاانار می داند، از چند تیره و طایفة کم قدرت چون درش وند، نخود، مالزیری ، مُلا، بَگَری و گَیَمَدی وند تشکیل شده است . گروه دوم یعنی غیرپاپیها از چند طایفة بزرگ و قدرتمند چون یاقْوَن ، گَراوند، مدهنی ، لیریائی (قبلاً ایل مستقلی بوده است )، دوزقی ، کشوری ، و تیره هایی چون سادات ، بک بک ، سیرُمی ، لَلَری ، تووِه ای ، تشکیل شده است (نیز ((ر.ک.ب)) امان اللهی بهاروند، ص 155ـ156). اکنون تقسیمات سنّتی و ساختار سیاسی ایل دگرگون گردیده است و تیره ها و طوایف هریک به صورت واحد مستقلی درآمده اند.


منابع :
(1) احمد احتسابیان ، جغرافیای نظامی ایران ، ( بی جا، بی تا. ) ؛
(2) سکندر امان اللهی بهاروند، کوچ نشینی در ایران : پژوهشی دربارة عشایر و ایلات ، تهران 1367ش ؛
(3) مراد حسین پاپی ، شناخت ایل پاپی ، قم 1371ش ؛
(4) جغرافیای لرستان : پیشکوه و پشتکوه ، چاپ سکندر امان اللهی بهاروند، خرّم آباد 1370ش ؛
(5) رحیم چاغروند خرم آبادی ، جغرافیای لرستان ، چاپ ایرج افشار و احمد شعبانی ، در شقایق ، سال 1، ش 3 و 4 (پاییز و زمستان 1376)؛
(6) هنری کرزیک راولینسون ، سفرنامة راولینسون : گذر از زهاب به خوزستان ، ترجمة سکندر امان اللهی بهاروند، تهران 1362 ش ؛
(7) علی رزم آرا، جغرافیای نظامی ایران : لرستان ، تهران 1320 ش ؛
(8) محسن روستایی ، «ایلات و طوایف لر: گزارش 1306 خورشیدی »، شقایق ، سال 1، ش 1 (بهار 1376)؛
(9) علی محمد ساکی ، جغرافیای تاریخی و تاریخ لرستان ، خرّم آباد ?( 1343 ش ) ؛
(10) محسن ستارمنش ، «جغرافیای نظامی و عشایری منطقة گروهان ژاندارمری ملاوی جمعی هنگ لرستان »، نامة ماهانة ژاندارمری ، سال 6، ش 7 (شهریور 1333)؛
(11) محمد شاه بختی ، عملیات لرستان : اسناد سرتیپ محمد شاه بختی ، 1303 و 1306شمسی ، چاپ کاوه بیات ، تهران ( 1373ش ) ؛
(12) کارل گونار فیلبرگ ، ایل پاپی : کوچ نشینان شمال غرب ایران ، ترجمة اصغر کریمی ، تهران 1369ش ؛
(13) مرکز آمار ایران ، مساحت تقریبی شهرستان ، بخش و دهستانهای کشور، بر اساس قانون تقسیمات کشوری در مهرماه 1365 ، تهران 1366ش الف ؛
(14) همو، یافته های مهم سرشماری اجتماعی ـ اقتصادی عشایر کوچندة ایران ( مرحلة اول طرح )، تهران ( 1366ش ب ) .

/ سکندر امان اللهی بهاروند /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2558
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست