بیهقی ، ابوالحسن محمد بن شُعَیب نیشابوری ، فقیه و مدرس شافعی در سدة سوم و چهارم . از تاریخ تولد و نحوة تحصیلش اطلاع چندانی در دست نیست ، جز آنکه در خراسان از ملازمان و شاگردان ابوبکربن خزیمه (متوفی 312) بوده و در آنجا از مشایخی چون محمدبن ابراهیم بوشنجی (متوفی 290)، ابوبکر جارودی ، و داوودبن حسین حدیث شنیده است (سبکی ، ج 3، ص 173؛ سمعانی ، ج 1، ص 439؛ ذهبی ، حوادث و وفیات 321ـ330، ص 161). وی برای ادامة تحصیل به بغداد رفت و از علمایی چون محمدبن جریرطبری و ابوالحسن احمدبن حسن صوفی حدیث شنید، همچنین مدتی طولانی در آنجا ملازم و مصاحب ابوالعباس ابن سُرَیج ، فقیه معروف شافعی (متوفی 306)، بود و از وی بهرة علمی بسیار برد (سبکی ؛ سمعانی ؛ ذهبی ، همانجاها؛ اسنوی ، ج 1، ص 106). پس از تکمیل تحصیلات ، به نیشابور بازگشت و به تدریس و تربیت شاگردان پرداخت . از شاگردان او ابوالولید حسّان بن محمد قرشی نیشابوری (متوفی 349)، مؤسس نخستین مدرسة شافعی در نیشابور، و ابوسهل صعلوکی (متوفی 369)، فقیه نامور شافعی در عصر خود، نام برده شده اند (اسنوی ؛ سبکی ، همانجاها). بیهقی از فقیهان پرهیزکار و محتاط بود و در فصاحت و بلاغت شهرت داشت (سمعانی ؛ سبکی ، همانجاها). سبکی و سمعانی (همانجاها)، به نقل از ابوسهل صُعلوکی ، نحوة امتناع بیهقی را از پذیرش منصب قضای ری یا شاش ، که ابوالفضل بلعمی وزیر به او پیشنهاد کرده بود، روایت کرده اند. بیهقی در 324 درگذشت (اسنوی ، ج 1، ص 107؛ سبکی ، همانجا).

---

منابع :
(1) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت ، بیروت 1407/ 1987؛
(2) محمدبن احمد ذهبی ، تاریخ الاسلام و وفیات المشاهیر والاعلام ، چاپ عمر عبدالسلام تدمری ، حوادث و وفیات 321ـ330 ه ، بیروت 1415/1994؛
(3) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد حلو، قاهره 1964ـ1976؛
(4) عبدالکریم بن محمد سمعانی ، الانساب ، چاپ عبدالله عمر بارودی ، بیروت 1408/1988.

/ عبدالله کیانی فرید /