باعَیْناث'ا ، نام دو Ù…Ø‌لّ از ناØ‌یة جزیره در شمال عراق .

1) دهی بزرگ Ùˆ شهر مانند در بالای جزیرة ابن عمر * Ú©Ù‡ نهری بزرگ از آن Ù…ÛŒ گذرد Ùˆ به دجله Ù…ÛŒ ریزد (یاقوت ØŒ ج 1ØŒ ص 472). این قریه با باغهای بسیار، از مواضع خوش آب Ùˆ هوا Ùˆ دلگشا بود Ùˆ از این جهت به دمشق شباهت داشت . به نوشتة مقدسی (ص 54ØŒ 137ØŒ 139)ØŒ باعَیْناث'ا خوش آب Ùˆ هوا Ùˆ دلنشین ØŒ Ùˆ با فیشابور Ùˆ مُغیثه Ùˆ زَوَزان از نواØ‌ÛŒ جزیرة ابن عمر است Ùˆ 25 Ù…Ø‌لّه دارد Ú©Ù‡ در میانشان باغها Ùˆ آبهاست Ùˆ در عراق نظیر ندارد Ùˆ از رفاه Ùˆ ارزانی برخوردار است . مقدسی باعَیْناث'ا را از جهت میوه Ùˆ فراوانی Ùˆ رفاه در ردیف قَیساریه ØŒ خُجَنده Ùˆ دینَوَرْ Ùˆ نوقان آورده است (ص 35). نهری Ú©Ù‡ به نوشتة یاقوت در باعَیْناث'ا جریان دارد، همان است Ú©Ù‡ او از قول علی بن مهدیّ الکِسرَوی در ذیل «دجله Ùˆ آبهایی Ú©Ù‡ به آن Ù…ÛŒ ریزد» آورده Ùˆ از آن به نهری عظیم یاد کرده است (ج 2ØŒ ص 551Ù€552). سهراب (ص 126) ذیل «معرفة الانهار الّتی تَصُبُّ فی دجلة » از نهری به نام نهر باسانْفا سخن گفته Ú©Ù‡ از زمین مَیّافارقین سرچشمه Ù…ÛŒ گرفت Ùˆ در پنج فرسنگی بالای جزیرة ابن عمر در سمت شرقی ØŒ به دجله Ù…ÛŒ ریخت . به عقیدة مارکوارت باسانْفا تØ‌ریف باعَیْناث'ا است (ص 347) Ùˆ نهر باعَیْناث'ا باید همان رودخانة دیرَگْلی باشد Ú©Ù‡ در نقشة کیپرت نشان داده شده است Ùˆ از جنوب اوا سرچشمه Ù…ÛŒ گیرد Ùˆ میان فَنَک (در جزیرة ابن عمر) Ùˆ منصوریّه به دجله Ù…ÛŒ ریزد.

2) شهری در دیار ربیعه بر سر راه موصل به نصیبین ØŒ به گفتة ابن خردادبه ØŒ از موصل تا بَلَد هفت فرسنگ ØŒ از آنجا تا باعیناثا شش فرسنگ ØŒ از آنجا تا بَرْقَعِید شش فرسنگ ØŒ از آنجا تا اَذْرَمَه شش فرسنگ ØŒ از آنجا تا تل فَرّاشَه پنج فرسنگ ØŒ Ùˆ از آنجا تا نصیبین چهار فرسنگ است (ص 95). قُدامه همین مسافات را، با اندکی تفاوت ØŒ ذکر کرده (ص 214) Ùˆ ابن Ø‌وقل Ø‌دّ باعربایا را به آن رسانده است (ص 319). به نوشتة هوفمان (ص 224) به نقل از یک منبع سریانی ØŒ باعیناثا میان شَلْمَث Ùˆ دهِ باشوش واقع است Ú©Ù‡ یکی از اشراف عرب (مسیØ‌ÛŒ ) به نام Ø‌ُجَیر، دیری در آن ساخته بود. با توجّه به اینکه این نواØ‌ÛŒ در نزدیکی موصل قرار داشتند، باعَیْناث'ای مذکور نیز باید Ø‌والی موصل باشد. اما بعید هم نیست Ú©Ù‡ اØ‌تمالاً در جای دیگر یعنی در مشرق موصل بوده باشد. بخصوص Ú©Ù‡ شوش Ùˆ عَقْر Ø‌ُمَیدیّه Ú©Ù‡ در نزدیکی آن ذکر شده اند از مشرق موصل بوده اند. در همین باعیناثای نزدیک موصل است Ú©Ù‡ گفته اند عَجیفُبن عَنْبَسه ØŒ همدست عباس بن مأمون در توطئه برضدّ معتصم ØŒ در آنجا درگذشته Ùˆ به قولی مسموم شده است (در 323). قبر او را در تل باعیناثا گفته اند (ابن اثیر، ج 6ØŒ ص 492Ù€493). آخرین خبر دربارة این شهر، به 568 برمی گردد Ú©Ù‡ یاقوت آن را درج کرده است (ج 3ØŒ ص 552).

منابع : ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ØŒ چاپ افست بیروت 1385/1965Ù€ 1386/1966Ø› ابن Ø‌وقل ØŒ صورة الارض ØŒ چاپ کرامرس ØŒ لیدن 1967Ø› ابن خردادبه ØŒ مسالک Ùˆ الممالک ØŒ چاپ دخویه ØŒ لیدن 1967Ø› سهراب ØŒ عجائب الاقالیم السبعة الی نهایة العمارة ØŒ چاپ هانس فون مژیک ØŒ وین 1929Ø› قدامة بن جعفر، کتاب الخراج ØŒ چاپ دخویه ØŒ لیدن 1967Ø› Ù…Ø‌مدبن اØ‌مد مقدسی ØŒ اØ‌سن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ØŒ چاپ دخویه ØŒ لیدن 1967Ø› یاقوت Ø‌موی ØŒ معجم البلدان ØŒ چاپ ووستنفلد، لایپزیگ 1866Ù€1873ØŒ چاپ افست ØŒ تهران 1965Ø›

G. Hofmann, Auszدge aus Syrischen Akten Persischer Mجrtyrer , Leipzig 1880; J. Markwart, Sدdarmenien und Tigrisquellen, Wien 1930.

/ عباس زریاب /