بَیْطار ، رایجترین واژة معادل دامپزشک ، معرّب واژة یونانی s ¨hippiatro ، که به شکل دقیقترِ بِیَطْر و همچنین بَیْطَر در شعر قدیم عربی یافت می شود. حفظ صورت اصلی یونانی این کلمه در زبانهای شرقی از مِدراش نُمری رَبّا (قرن دوازدهم میلادی ، ص 9) نیز که در آن صورت عبری به وضوح نوشته شده است ، ثابت می شود. مع ذلک ، اگر منظور از هراکلیدس که ابوریحان بیرونی (ص 181) از او مطلبی نقل کرده است ، هراکلیدس تارنتومی (حدود 75 پیش از میلاد) نباشد، که کتابی در اسبْ پزشکی نیز نوشته است ( رجوع کنید به هَشْمی ، ص 44)، ظاهراً نوشته های یونانی در این زمینه نزد مسلمانان معروف نبوده است . فردی یهودی به نام موسی پالِرْمی ، رساله ای مجعول منسوب به بقراط را با عنوانِ > در درمان بیماریهای اسبان < برای شارل اول آنژوئی (حک : 664ـ684/ 1266ـ 1285) ترجمه کرد. این رساله را پ . دلپراتو در 1282/ 1865، در بولونیا در مجموعه ای از نوشته های منسوب به بقراط که از عربی به لاتینی ترجمه شده ، چاپ کرده است .

ابن ابی اصیبعه (ص 274) تألیف قدیمترین کتاب عربی در بَیْطَره را به حُنین بن اسحاق نسبت می دهد. طاش کوپری زاده نیز در مفتاح السعاده (ج 1، ص 307) فقط همین کتاب را در این موضوع ذکر می کند و آن را در این زمینه «کافی » می خواند. نویسنده ای معاصرِ حنین ، به نام ابویوسف یعقوب بن اخی حِزام ، میرآخور دو خلیفة عباسی (معتصم و معتضد: نیمة دوم قرن سوم )، نخستین مؤلف در اسبْ پزشکی است که آثارش محفوظ مانده است (برای اطلاعات کتاب شناختی بیشتر رجوع کنید بهبروکلمان ، > ذیل < ، ج 1، ص 432 و بعد). ریتر ، در ضمیمه ای بر گزارش تحلیلی خود دربارة ترجمة فرانسوی ل . مرسیه از کتاب ( تحفة الانْفُس وَ شِعار سُکّان الاندلس ، بخش سوارکاری ) علی بن عبدالرحمان بن هُذیل اندلسی با عنوانِ > آرایش سواران ... < (1922؛ ریتر، ص 119ـ126)، نسخه های خطی کثیری از چندین مؤلف ذکر کرده است . واژه های «بیطار» و «بیطره » هنوز در زبان اسپانیایی جدید (به صورت albإitar و albeitaria ) به کار می رود.

( نیز رجوع کنید به دامپزشکی * )

---

منابع :
(1) ابن ابی اصیبعه ، عیون الانباء فی طبقات الاطبّاء ، چاپ نزار رضا، بیروت ( بی تا. ) ؛
(2) ابوریحان بیرونی ، الجماهر فی الجواهر ، چاپ یوسف الهادی ، تهران 1374؛
(3) عبدالملک بن قریب أصمعی ، الاصمعیات ، چاپ آلوارت ، ص 3، 8؛
(4) احمدبن مصطفی طاشکوپری زاده ، مفتاح السعادة و مصباح السیادة ، بیروت 1405/1985؛
(5) همام بن غالب فرزدق ، دیوان فرزدق ، چاپ جوزف هل ، ص 484، I ؛
(6) محمدبن محمد مرتضی زبیدی ، تاج العروس من جواهر القاموس ، چاپ عبدالستار احمد فراج ... ( و دیگران ) ، کویت 1385/1965ـ ، ذیل واژه ؛


(7) Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949;
(8) Supplementband , 1937-1942;
(9) W. Cohn, "Jدdische غbersetzer am Hofe Karl I. von Anjou, Kخnigs von Sizilien", in Monatsschrift fدr Geschichte und Wlissenschaft des Judentums , 79, 1935, 246ff.;
(10) S. Fraenkel, Die aramجischen Fremdwخrter im Arabischen ;
(11) M. J. Haschmi, Die Quellen des Steinbuches des Be ¦ru ¦n i ¦, Thesis, Bonn 1935;
E. Leclainche, Histoire de la







(12) mإdecine vإtإrinaire , 1936;
(13) L. Moulإ, Histoire de la mإdecine vإtإrinaire , 2 ) mإdecine vإtإrinaire arabe ), 1896;
(14) H. Ritter, "La parure des cavaliers und die literatur دber die ritterlichen Kدnste", Der Islam , XVIII (1929), 116-154;
George Sarton, Introduction to the history of science , Malabar, Flo. 1975, II, 89, 793, 1091, 1093,

(15) III, 284, 1216, 1238, 1837f.;
(16) M. Steinschneider, Die europجischen غbersetzungen aus dem Arabischen bis Mitte des 17. Jahrhunderts , I, 1904, no. 86.

/ م . پلسنر ( د. اسلام ) /