بیرجندی ، رئیس حسن ، منشی ، تاریخنگار و شاعر اسماعیلی . از زندگی او اطلاع دقیقی در دست نیست و تنها می دانیم که در پایان دورة الموت ، از تاریخ اسماعیلیان نزاری ، می زیسته است . بیرجندی در آغاز سدة هفتم در جنوب خراسان ، در منطقة کوهستان (قهستان ) روزگار می گذرانده است . او سالهای زیادی در قائن و دیگر نقاط منطقة قهستان در دستگاه حاکمان نزاری ، بویژه محتشم شهاب الدین منصور، سمت منشیگری داشته (رشیدالدین فضل الله ، ص 153، 161؛ حافظ ابرو، ص 239؛ پوناوالا، ص 259)، ازینرو به لقب منشی نامبردار شده است . بیرجندی کتابی در بیان رویدادهای دولت نزاریة ایران به نام تاریخ رئیس حسن نوشته که اینک در دست نیست (پوناوالا، همانجا)، اما قسمتهایی از آن با ذکر مأخذ در تاریخهای اسماعیلیه آمده است (رشیدالدین فضل الله ، همانجا؛ کاشانی ، ص 198؛ حافظ ابرو، همانجا).

بیرجندی ، افزون بر تاریخنگاری ، شعر نیز می سروده و اشعاری از او ( رجوع کنید به امین احمد رازی ، ج 2، ص 324ـ 325)؛ بویژه قصیده هایی در مدح امامان نزاری و بزرگداشت فداییان فرقة نزاری در جنگهای اسماعیلیان نزاری و نیز در نوشته های مؤلفان نزاری دوره های بعد از سقوط الموت ، ذکر شده است . ولادیمیر ایوانف قصیده ای از رئیس حسن را که در مدح فداییان (فدویان ) نزاری (قاتلان اتابک قزل ارسلان ، حاکم آذربایجان در 587) سروده شده ، با ترجمة انگلیسی آن منتشر ساخته است (پوناوالا، ص 260).

---

منابع :
(1) امین احمد رازی ، هفت اقلیم ، چاپ جواد فاضل ، تهران 1340 ش ؛
(2) عبدالله بن لطف الله حافظ ابرو، مجمع التواریخ السلطانیه ، چاپ محمد مدرسی زنجانی ، تهران 1364 ش ؛
(3) رشیدالدین فضل الله ، جامع التواریخ : قسمت اسماعیلیان و فاطمیان و نزاریان و داعیان و رفیقان ، چاپ محمدتقی دانش پژوه و محمد مدرسی زنجانی ، تهران 1356 ش ؛
(4) عبدالله بن علی کاشانی ، زبدة التواریخ : بخش فاطمیان و نزاریان ، ساختة 700، چاپ محمدتقی دانش پژوه ، تهران 1366 ش ؛


(5) Ismail K. Poonawala, Biobibliography of Isma ili literature , Malibu, Calif. 1977.

/ فرهاد دفتری /