responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2435

 

بیرامیّه (بایرامیه ) ، نام طریقتی که حاجی بیرام ولی * در اواخر قرن هشتم و نیمة اول قرن نهم در آنقره (آنکارا) بنیان نهاد. براساس برخی منابع ، شجره نامة سلسلة بیرامیه به بایزید بسطامی می رسد و با چند واسطه به ابوبکر، خلیفة دوم ، و سپس به رسول اکرم منتهی می شود. اما در شجره نامة دیگری که کاملاً متفاوت از قبلی است ، تبار این سلسله ، از طریق حضرت علی علیه السلام ، به پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم می رسد (حریری زاده ، ج 2، ص 221 و بعد).

( در این شجره نامه ، سیداسحاق صفی الدین اردبیلی (متوفی 735) مؤسس طریقت صفویه یا اردبیلیه و منشعب از طریقت ابهریه ، طریقت قطب الدین ابهری ، محسوب ، و بیرامیّه شعبه ای از صفویه معرفی شده است ( رجوع کنید به عینی ، ص 138ـ140) ) .

برخی ، طریقت بیرامیّه را جمع میان طریقت نقشبندیه و خلوتیه دانسته و گفته اند که به همین دلیل بیرامیّه هم ذکر خفی را به پیروی از نقشبندیه و هم ذکر جلی را به پیروی از خلوتیه می پذیرد (صاری عبدالله افندی ، ج 5، ص 175؛
لعلی زاده ، ص 16). برخی نیز بیرامیّه را در شمار «ارباب ذکر جلی » دانسته و آن را طریقتی منشعب از خلوتیه شمرده اند (طاشکوپری زاده ، ج 1، ص 7). البته طریقت بیرامیّه از گرایشهای ملامتی نیز برکنار نبوده و از همان آغاز تحت تأثیر آن قرار داشته است ، به طوری که بسیاری از مشایخ بیرامیّه نیز خود را به ملامتیه * منتسب می کردند.

بیرامیّه ، به محض وفات بیرام ولی ، به دوشاخة بزرگ تقسیم گردید: برخی ذکر جلی را پذیرفتند و پیرو آق شمس الدین (متوفی 864)، خلیفة بیرام ولی ، شدند و گروهی دیگر پیرو عمردَده بورسایی (متوفی 880)، از جانشینان دیگر بیرام ولی ، شدند و با ترک ذکر، ورد، لباس خاص و حتی تکیه هایی که محل اجتماع آنان بود، ملامیّه نام گرفتند. طریقة اصلی بیرامیّه از زمان آق شمس الدین گسترش یافت و برای جداکردن خود از ملامیها طریقة خود را بیرامیّة شمسیه خواند و ملامیها نیز خود را ملامیة بیرامیه نامیدند. شاخة سوم یعنی جلوتیه را بعدها عزیز محمود هدایی (متوفی 1038)، یکی از خلفای «افتاده » (متوفی 988)، تأسیس کرد.

پس از آق شمس الدین ، خلیفه اش ابراهیم تنوری ، شاخة تنوریه را تأسیس کرد. یکی از خلفای ابراهیم تنوری ، یاوْصی محمد محیی الدین (متوفی 922)، پدر شیخ الاسلام ابوالسعود عمادی (متوفی 982) است . همت افندی ، مؤسس شاخة همّتیه ، نیز از خلفای آق شمس الدین بود که در حوالی اَدَنه و مرعش طریقة بیرامیّه را اشاعه داد. بدین ترتیب ، از شاخة بیرامیّة شمسیه دو شاخة تنوریه و همتیّه جدا شدند. برخی ، طریقت اشرفیه را نیز که منسوب به اشرف زاده عبدالله رومی ازنیقی است ، شعبه ای از بیرامیّه شمرده اند (حریری زاده ، ج 1، ص 174) ( اما به نظر می رسد که این طریقت شاخه ای از سلسله قادریّه * باشد (طاهربیگ ، ج 1، ص 17). از شاخه های ملامیة بیرامیه ، هاشمیه است که آن را امیر عثمان هاشمی تأسیس کرد. از شخصیتهای مهم این شاخه عبدالرحیم افندی (متوفی 1140)، شاعر و مشهور به حبشی زاده بود. شاخة دیگر ملامیة بیرامیه ، حمزویّه است که حمزه بالی (متوفی 969) آن را تأسیس کرد و در اطراف بوسنی رواج داد. از افراد برجستة این شاخه صاری عبدالله افندی * (متوفی 1071) شارح مثنوی و عبدالله بوسنوی (متوفی 1054) شارح فصوص است (گولپینارلی ، ص 203ـ 204، 206) ) .

بیرامیان شیعه نیستند، اما دوستدار اهل بیت علیهم السلام اند و بخصوص در شاخة ملامیّة آن ، تمایلات شیعی بسیار آشکار است . بارزترین ویژگی بیرامیّه اعتقاد شدید به وحدت وجود است . در سایر طریقتها اعتقاد قلبی به وحدت وجود، مرحله ای است که در پایان سلوک می توان به آن رسید؛
در حالی که در بیرامیّه ، سالک با اعتقاد به وحدت وجود، سلوک خود را آغاز می کند و می کوشد که این اعتقاد را در خود تحقق بخشد. بیرام ولی نیز مراتب سه گانة رسیدن به توحید را دانستن («بیلمک »)، یافتن («بولماق ») و شدن («اولماق ») دانسته است . این مراتب ، در رسالة النوریّه و مقامات اولیاء آق شمس الدین ذکر شده است .

بیرامیان در اثنای ذکر خفی ، روشی به نام «رسیدن به دل » دارند که آن را «صِقال » یعنی تصفیه و تجلیة دل می گویند؛
بدین ترتیب که آنها در هنگام ذکر خفی چشمها را بسته ، نَفَس را حبس کرده و در معنای ذکر تأمل می کنند؛
در اثنای ذکر، وردی که باید خوانده شود مثلاً «لااله الاالله » دایره ای تلقی می شود که از دل برمی آید (قوس قلبی ) و باز به دل باز می گردد (قوس آفاقی ) و در آن استقرار می یابد (صاری عبدالله افندی ، ج 4، ص 208 و بعد؛
حریری زاده ، ج 1، ص 174 و بعد).

تاج (کلاه ) بیرامیّه از نمدِ سفید است و شش ترک دارد که اشاره به شش جهت (بالا و پایین ، چپ و راست ، جلو و عقب ) است و بدین سان این طریقت ، خود را جامع تمام کائنات معرفی می کند.

گفته شده است که تاج حاجی بیرام ولی تاج دوازده ترک و سرخ رنگ (تاج اردبیلی ) بوده ، اما بعدها تاج سفید مرسوم شده است (هدایی ، ج 2، ص 174).

طریقت بیرامیّه در حوالی آنکارا، استانبول ، ازمیت ، بولی ، بورسا، اَدَنه ، مرعش و قَسْطَمونی گسترش یافته است . محمدعلی عینی ، خانقاههای بیرامیّه را به استناد رساله ای (1256/1840ـ1841) که در استانبول به چاپ رسیده ، در کتاب حاجی بایرام ولی ذکر کرده است (ص 146).


منابع :
(1) کمال الدین حریری زاده ، تبیان وسائل الحقائق فی بیان سلوک الطرائق ، کتابخانة فاتح ، کتابهای ابراهیم افندی ، ش 430، 431، 432؛
(2) صاری عبدالله افندی ، جوهرالبدایة و درة النهایة ، کتابخانة دانشگاه ، نسخ خطی خالص افندی ، ش 4126؛
(3) احمدبن مصطفی طاشکوپری زاده ، شقائق نعمانیّه و ذیللری ، ج 1: حدائق الشّقائق ، ( ترجمة ) مجدی محمد افندی ، چاپ عبدالقادر اوزجان ، استانبول 1989؛
(4) ( بروسه لی محمدطاهر بیگ ، عثمانلی مؤلفلری ، استانبول 1333ـ1342 ) ؛
(5) محمدعلی عینی ، حاجی بایرام ولی ، استانبول 1343؛
(6) ( عبدالباقی گولپینارلی ، ملامت و ملامتیان ، ترجمة توفیق ه . سبحانی ، تهران 1378 ش ) ؛
(7) عبدالباقی لعلی زاده ، سرگذشت ملامیّه ، ( بی جا، بی تا. ) ؛
(8) عزیز محمود هدایی ، واقعات هدائی : التّبر المسبوک المشتمل علی ماجری من اللطائف فی اثناء السلوک ، کتابخانة سلیم آغا اسکدار، کتابهای هدایی ، ش 1؛


(9) برای صورت کامل منابع رجوع کنید به د.ا.ترک ، ذیل "Bayramiye" .

/ عبدالباقی گولپینارلی ، با تلخیص از ( د. ا. ترک ) /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2435
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست