responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2431

 

بَیرام پاشا ، وزیراعظم عثمانی . در اصل ، از اهالی لادیق بود و پدرش قورْت آغا نام داشت . در محلة داوود پاشای استانبول به دنیا آمد، و در «اُجاق » ( = تشکیلات ) یِنی چِری تربیت یافت ، و در آنجا به سمتهای مختلفی منصوب شد. وقتی که سرکردة ینی چریها بود، با خان زاده سلطان ، دختر سلطان احمد اول ، ازدواج کرد. از آنجا که سرکردگی تربیت شده تشکیلات ینی چری بر ینی چریها گران می آمد، از این مقام معزول ، و به وزارت دربار منصوب شد. در 1034 والی مصر شد. پس از سه سال اقامت در آنجا، در 1037 به استانبول فراخوانده شد و وزیر دربار گردید. براثر توطئة خسروپاشا، وزیراعظم وقت ، عزل گردید، ولی مدتی بعد، به فرمان سلطان مراد چهارم ، مجدداً وزیر دربار شد. در 1043، بیگلربیگی ( = والی ) روم ایلی شد. در این سمت ، در صوفیه ، اصلاحات گسترده ای در امور «تیمار» و «زعامت » ( = از انواع تیول داری ) انجام داد و اراضی حاصلخیز را به کسانی که شایسته بودند واگذار کرد. برای صاحبان تیمار و زعامت آمارنامه های ویژه ترتیب داد. به سبب این موفقیتها، مراد چهارم او را به استانبول فراخواند و «وزیر ثانی » کرد. در 1045، در اثنای لشکرکشی مراد چهارم به روان ، قائم مقام صدارت شد. سپس ، به جای محمدپاشا، وزیر اعظم شد (شوال 1045) و با لقب «سرداراکرم » روانة جبهة ایران گردید. هنوز در استانبول بود که دستور داد تا سپاه در سیواس گرد آیند. آنگاه ، از طریق بولی ، آماسیه ، نیکده ، توقاد و قونیه به سیواس رفت و با سپاه که در آنجا آماده بود، به طرف آنِتپ (عین طاب ) حرکت کرد. از آنجا نیز به بیره جِک * رفت و توپهایی را که به دستور او در آنجا ساخته بودند به موصل انتقال داد، و خود در قشلاق آماسیه مستقر شد. برای لشکرکشی مراد چهارم به بغداد، در پایگاههای مسیرحرکت ، غذا و مهمات سپاه را تدارک دید. در مدت اقامت در بولی ، سرخوش محمد، امیرلوای بولی ، را که از عاملان باقیماندة اباضه پاشا بود، اعدام کرد. وقتی به شهر خود یعنی آماسیه رسید و متوجه مشکل آبرسانی آنجا شد، مبلغ مهمی از دارایی خود را خرج آبرسانی و ایجاد مخازن آب آنجا کرد (نعیما، ج 3، ص 323ـ324). ضمناً، در آماسیه «مولوی خانه »ای ساخت ، برای شیخ آنجا مستمری تعیین کرد و موقوفات کافی نیز برای تأمین مخارج آنجا تخصیص داد. در نیکده نیز کاروانسراها و دکانهای مخروبه را مرمت کرد.

وقتی که مراد چهارم به بغداد لشکرکشی کرد، بیرام پاشا نیز از طریق قونیه در 23 محرم 1048، و در پایگاه این اونی به او ملحق شد. بیرام پاشا که در معیت سلطان از طریق حلب به بغداد می رفت ، در محلی به نام جُلاّ ب در نزدیکی اورفه ، ناگهان درگذشت . هرچند که منابع ، تاریخ وفات او را به اختلاف ذکر کرده اند، اما بنابر آنچه در > «منزل نامة لشکرکشی مراد چهارم به بغداد» < آمده ، او در 16 ربیع الا´خر 1048 درگذشته است (ساحِللی اوغلو، ص 21).

گویند مراد چهارم ، بیرام پاشا را بسیار عزیز می داشت و در مرگ او گریه کرد. پیکر بیرام پاشا را به استانبول آوردند و در آرامگاه مخصوصی دفن کردند. بنایی که او با نام خانقاه نوریّة زینیّه ، در کنار آرامگاه خود احداث کرده بود، پس از مرگش ، مدرسه شد. علاوه برآن ، بیرام پاشا مجموعه ای نیز به نام خود دارد ( رجوع کنید به ادامة مقاله ). این وزیر اعظم ، همچنین مولوی خانه ای در قیصریّه و کاروانسرایی در ناحیة قُسونِ شهرستان طرسوس ، بین ادنه و آق کوپْری ، بنا کرد. در سالهای حدود 1060، در کنار کاروانسرا، که در آن زمان بسیار آباد بوده است ، مسجدی نیز وجود داشته است . این کاروانسرا پس از سدة دوازدهم ، کاروانسرای چاقِد خوانده شده و به دفعات بسیار مرمّت شده است .

بیرام پاشا که شخصیتی جدی ، با وقار و مقتدر داشت ، متهم به قتل ناحق شاعری به نام نَفْعی است که در زمان صدارت او هجوش کرده بود. بیرام پاشا در دورة قائم مقامی صدارت ، دیوارهای شهر استانبول را مرمت ، و نمای بیرونی آنها را رنگ کرد و خانه های مجاور دیوارها را به تملک درآورد، و با تخریب آنها چهرة جدیدی به شهر بخشید. امروزه ، در استانبول ناحیه ای به نام بیرام پاشا وجود دارد.


منابع :
(1) محمدظلی بن درویش اولیاچلبی ، سیاحتنامه ، استانبول 1314ـ 1318، ج 1، ص 271، ج 3، ص 40؛
(2) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، فذلکه تاریخ ، استانبول 1286ـ1287، ج 2، ص 196؛
(3) مصطفی نعیما، تاریخ ، استانبول 1280، ج 3، ص 323ـ325، 349ـ350؛


(4) I smail Hami Dani ímend, I zahl i Osmanl i Tarihi Kronolojisi , Istanbul 1947-1955, ê, 369-370, 373-374;
(5) Yusuf Hala µog §lu, XVIII. Yدzy i lda Osmanl i I mparatorlug §unda I ska ªn Siya ªseti ve Asiretlerin Yerlestirilmesi, Ankara 1980, 102-103;
(6) I stanbul Ansiklopedisi, Istanbul 1958-1974, s.vv "Bayram Pa ía", "Bayrampa ía Bag ⵧvanlar â" (by R. Ekrem Ko µu), "Bayrampa ía Kدtدphanesi" (by ì دkrد Na ªil Bayrakdar), "Bayrampa ía Medresesi, Mektebi, Sebili, Tekkesi, Tekke Mescidi ve Tدrbesi" (by Hakk âGخktدrk);
(7) Cengiz Orhonlu. "Bayram Pa ía Kervansaray â", Vak i flar Dergisi, X(1973), 200-211;
(8) Halil Sahilliog §lu, "Dخrdدncد Murad ân Bag §dat Seferi Menzilnamesi (Bag §dat Seferi Harp Jurnal â)", Tدrk Tarih Kurumu Belgeler, II/3-4 (1965), 13-21;
(9) M. ´ag §atay Ulu µay, Padi íahlar i n Kad i nlarl ve K i zlar i , Ankara 1980, 52;
(10) I smail Hakk âUzun µar âíl â, Osmanl i Tarihi, Ankara 1947-1959, III/2, 385-386.

/ یوسف خلج اوغلی ، بااندکی تلخیص از ( د.ا.د.ترک ) /

مجموعة بیرام پاشا . بنایی در استانبول که به دستور وزیر اعظم ، بَیرام پاشا، ساخته شده است . این مجموعه مشتمل است بر مدرسة علوم دینی ، مکتب صبیان ( =دبستان ) ، تکیه ، آرامگاه ، و «سَبیل » و «چشمه » ( =آب انبارهای خیراتی ) و چند باب دکان . این مجموعه ، از جمله مجموعه های کوچک است که بدون مسجد ساخته شده و، سازندة آن ، معمارباشی خاصه ، قاسم آقا، بوده است . این بنا بارها تعمیر شده و، جز مکتب صبیان ، دیگر قسمتهای آن شکل نخستین خود را حفظ کرده اند.

در شمال مجموعه ، خیابان خاصگی قرار دارد و کوچة خاصگی خاتون ، که به همین خیابان منتهی می شود، آن را به دو بخش ( شرقی و غربی ) تقسیم کرده است . در شرق مدرسه ، مکتب صبیان و مغازه ها و در غرب تکیه ، آرامگاه و آب انبارها قرار گرفته اند. دیوارهای مدرسه ، آرامگاه ، چشمه و سبیل ، و دیوارهای توحیدخانه ( = سماع خانه ) از سنگهای چهارگوش ، و دیوارهای حجره های درویشان و بعضی دیگر از قسمتهای تکیه از پاره سنگها پوشیده شده است . در ستونها، سرستونها و درها و پنجره ها مَرمَر سفید به کار رفته ، اما گنبد و طاق گنبدها از آجر است که از داخل با ملاط ، و از خارج با سُرب اندوده شده است .

نقشة مدرسه از مدرسة سلیمان پاشایِ ازنیق ، قدیمترین مدرسة عثمانی ، گرفته شده است . حیاط این مدرسه مربع و دارای رواقهایی با قوسهای تیزه دار در اطراف است . به استثنای ضلع غربی که درِ ورودی در آنجا قرار دارد، در سه ضلع دیگر، چهارده اتاق مربع شکل برای طلاّ ب ساخته شده است . گنبد «درس خانه »، روی چنبری دوازده ضلعی ، که از پاره سنگها ساخته شده ، قرار گرفته است . دکانهای مجموعه به شکل مستطیل اند که با گنبدهای گهواره ای پوشیده شده اند. مکتب صبیان ، که در آخرین تعمیرات تخریب شده ، ساختمانی با سقف چوبی بوده ، که در دورة اخیر، با ساخته شدن اقامتگاهی برای معلمان در دو طبقه ، وسیعتر شده بوده است .

در تکیة بیرام پاشا عرقچینی منسوب به اویس قَرَنی و جای پای حضرت محمد صلی الله علیه و آله و سلم نگهداری می شود که ، به همین سبب ، آن را با نامِ «تکیة قدم شریف » نیز خوانده اند. این تکیه ، که از زمان تأسیس به قادریّه منسوب بود، در اوایل قرن دوازدهم به بیرامیه ـ همّتیّه ، سپس به خلوتیه ـ سنبلیّه ، و در اواسط قرن سیزدهم ، دوباره ، به قادریّه انتقال یافت .

درِ ورودی تکیه از طرف شمال به خیابان خاصگی راه دارد. در جبهه های شرقی و جنوبی مجموعه ، ده باب حجرة درویشان ساخته شده است که از لحاظ بزرگی ، طرح ساخت و ویژگیهای معماری به اتاقهای مدرسه شباهت دارند، لیکن مانند آنها پنجرة رو به بیرون و بخاری دیواری ندارند. این ویژگی ، که در آثاری از سنان ، معمار قرن دهم ترکیه ، نیز دیده می شود، باید نمودی از درونگرایی طریقتها باشد. در جلو حجره های درویشان ، رواقی شبیه به رواقهای مدرسه ، با هشت حجره ، ساخته شده است . در زاویة غربی نیز محل برگزاری مراسم درویشان و حجرة شیخ قرار گرفته است . توحیدخانه ، با طرح هشت ضلعی و گنبد خود، به صورت ساختمانی مستقل در قسمت جنوبی حیاط ساخته شده است . قسمت فوقانی که مخصوص زنان است ، در طول کناره های شمالی ، شمال غربی و غرب داخل بنا قرار دارد، و پایین آنها مقرنس کاری شده ، و بخشهایی از آن نیز با اسلوب سنتی قلمکاری شده بوده ، که با گذشت زمان از میان رفته است .

آرامگاه و بنای آب انبار، که متصل به یکدیگرند، در گوشة شمال شرقی در محل تلاقی خیابان و کوچه واقع شده اند. آرامگاه ، همانند توحیدخانه ، از دو ردیف پنجره روشنایی می گیرد. در قسمت ورودی آن ، رواقی با دیرکهای چوبی قرار دارد که ظاهراً در نیمة دوم قرن دوازدهم بازسازی شده و با قلمکاری سبک باروک تزیین شده ، ولی قلمکاریهای داخل آن از ابتدا وجود داشته است . آب انبار خیراتی («چشمه ») در شمال شرقی آرامگاه ، بنایی است هشت ضلعی و گنبددار با ستونها و سرستونهایی لوزی شکل و قوسهای تیزه دار. آینه های قوسها، به صورت پی درپی ، با مرمرهایی با طرحهای روم ایلی و ستاره های هندسی تزیین ، و سطوح بین قوسها با نقوش برجستة رومی پُر شده است . در زیر سایه بان مقرنس کاری شده تنها کتیبة مجموعة بیرام پاشا با تاریخ 1044 دیده می شود. «چشمه »ای که در خیابان خاصگی و در طرف غرب «سبیل » قرار دارد، در محل تلاقی آرامگاه با دیوار واقع شده است . این چشمه نمونه ای از شیوة معماری اواخر قرن یازدهم است .


منابع :
(11) حسین ایوانسرایی ، حدیقة الجوامع ، استانبول 1281، ج 1، ص 58 ـ59؛
(12) احمدمنیب باندرمه لی زاده ، مجموعة تکایا ، استانبول 1307، ص 3؛
(13) اسماعیل بیگ زاده عثمان بیگ ، مجموعة جوامع ، استانبول 1304، ج 1، ص 18ـ19، ش 34؛


(14) H. C. Gurlitt, Die Baukunst Konstantinopels, Berlin 1912, III, illus. no. 18;
(15) Za kir sukri, Mecmua-i Teka ªya ª, tr. M. Serhan Tay íi and K. Kreiser: Die Istanbuler Derwisch- Konvente und ihre Scheiche, Freiburg 1980, 38-39;


رجوع کنید به برای صورت کامل منابع

(16) TDVIA , s.v. "Bayram Pa sa Kulliyesi" (by M. Baha Tanman).

/ م . بهاتانْمان ، تلخیص از ( د.ا.د.ترک ) /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2431
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست