responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2424

 

بیدل سِندی ، قادربخش ، صوفی و شاعرِ سند در قرن سیزدهم . فرزند محمّدمحسن ، یکی از صوفیان حنفی مذهب و قادری مسلک ، بود و در 1230 زاده شد (ظهورالدین احمد، ج 5، ص 406؛ سدارنگانی ، ص 267). از پنج سالگی تا دوازده سالگی ، به تحصیلات مقدماتی پرداخت ( مثنویات هیر و رانجها ، مقدمة هوشیارپوری ، ص 84) و زبانهای فارسی و عربی را فراگرفت و زبانهای اردو و سندی و سرائیکی را در محلّ زندگی خود، مانند زبان مادری ، آموخت و به همة این زبانها آثاری از خود به یادگار گذاشت (ظهورالدین احمد، همانجا). برای اشعاری که به هر یک از این زبانها می سرود، تخلّصی جداگانه برگزیده بود: در اشعار عربی ، «قادر»، در فارسی «بیدل » و در سندی و اردو و سرائیکی ، «طالب » تخلّص می کرد ( مثنویات هیر و رانجها ، مقدمة هوشیارپوری ، ص 84 ـ 85). یکی از فرزندان او نیز به نام محمّدمحسن شاعر و متخلّص به «بیکس » بود (همان ، مقدمة هوشیارپوری ، ص 85). بیدل صوفی بود و ازینرو او را «فقیر قادربخش » می گفتند (ظهورالدین احمد، همانجا). در علوم رایجِ زمان خود، مانند طب و شعر و لغت و صرف و نحو، مهارت داشت و در همة این موضوعها کتاب نوشته ، و همچنین اسرار و رموز تصوّف و عرفان را در برخی از آثار خود به وضوح شرح کرده است (همانجا). برای بیدل ، هجده اثر منظوم و منثور یاد کرده اند (همانجا) که برخی از آنها عبارت اند از: 1) رموز القادری ، شرح قصیدة عربی عبدالقادر گیلانی (متوفی 561؛ ظهورالدین احمد، ج 5، ص 407؛ سدارنگانی ، همانجا)؛ 2) دیوان سلوک الطّالبین ، مجموعة غزلیات بیدل (شامل نود غزل ) که به سبک محمودنامه است ، یعنی حرف اول هر بیت در هر غزل با حرف آخر ردیف آن غزل یکی است . او در این غزلیات «طالب » تخلّص می کرد (ظهورالدین احمد؛ سدارنگانی ، همانجاها)؛ 3) مثنوی دلگشا ، که مثنوی کوتاهی در حدود 250 بیت است (ظهورالدین احمد، ج 5، ص 408؛ سدارنگانی ، همانجا)؛ 4) مصباح الطریقة یا مصباح الطّریق ، دیوان بیدل ، مشتمل بر: غزلیات و قصاید و ترجیع بند و ترکیب بند و مخمّس و مسدّس و قطعات تاریخی که در آن «بیدل » تخلّص کرده است (ظهورالدین احمد، ج 5، ص 407؛ سدارنگانی ، همانجا)؛ 5) مِنهاج الحقیقة ، مجموعه ای مشتمل بر سی غزل عربی بیدل (ظهورالدین احمد؛ سدارنگانی ، همانجاها)؛ 6) مثنوی نهرالبحر ، به تقلید مثنوی معنوی دربارة تصوّف (همانجاها). شاعر مثنوی معنوی را «بحر» و مثنوی خود را «نهر» نامیده است . از آثار منثور اوست : تقویت القلوب فی تذکرة المحبوب ، به زبان سندی / سرائیکی ، در شرح اصطلاحات و سخنان عارفان و شاعران ؛ رموز العارفین ، شرح اقوال 24 عارف دربارة توحید و الفوائد المعنوی ، مشتمل بر 187 مشاهدة نویسنده و شرح آنها به زبان عربی ، که ترجمة آن به زبان سندی ، قابل توجه است (ظهورالدین احمد، ج 5، ص 407). کتابی نیز به نظم و نثر فارسی دارد به نام قرة العین فی مناقب السّبطین که 29 حدیث پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم را دربارة امام حسن و امام حسین ، علیهماالسلام ، شرح کرده است (همان ، ج 5، ص 408).

بیدل در 1289 درگذشت (همان ، ج 5، ص 406؛ سدارنگانی ، همانجا). مزارش نزدیک ایستگاه سندِ پاکستان است و در شانزدهم ذیقعدة هر سال ، مراسم «عُرس » به یاد او بر مزارش برگزار می شود.


منابع :
(1) ظهورالدین احمد، پاکستان مین فارسی ادب ، ج 5، لاهور 1990؛
(2) هرومل سدارنگانی ، پارسی گویان هند و سند ، تهران 1355 ش ؛
(3) مثنویات هیر و رانجها ، چاپ حفیظ هوشیارپوری ، کراچی 1957.

/ شاهد چوهدری /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2424
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست