responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 241

 

باطنه ، سرزمین پستی در عربستان شرقی که میان سواحل خلیج عُمان و کوهستانهای الحَجَر قرار دارد. از شمال به دماغة خَطْمَة مِلاحه و از جنوب به دهکدة حَیْل آل عُمَیر، واقع در جنوب شرقی شهر السیب و مغرب شهر مسقط ، محدود است . پهنای این سرزمین 16 تا 32 کیلومتر است . خاک آن در نزدیکی ساحل شنی است و چاههای کم عمق فراوانی در آن وجود دارد. خاک زمینهای دور از ساحل رُسی و زمینهای دامنه های کوهستانی سنگی است . وادیهای فراوانی از میان این سرزمین می گذرد و تا ساحل ، که در آنجا بستر آنها عریض می شود، ادامه می یابد. کلمة باطنه به معنای ناحیة پست و کم ارتفاع است ، در مقابل ظاهره که ناحیة مرتفعتری در سمت غربی الحَجَر است و از طریق دو گذرگاه مهم وادی الجِزْی و وادی الحَواسِنه به باطنه منتهی می شود.

باطنه عمدتاً منطقة صیدِ ماهی وکشت خرماست ؛ با اینهمه ، محصول مناطق داخلی برای تغذیة ساکنان معدود و نیمه بدویِ محل و دامهای آنها کافی است . در امتداد ساحل ، نوار ممتدی از نخلستانها وجود دارد که در بعضی جاها تا عمق بیش از 11 کیلومتر در داخل خشکی پیش می رود. گندم ، پنبه ، جو، نیشکر، یونجه ، انبه ، موز، انجیر، لیمو، خربزه ، و زیتون نیز در کشتزارها و باغهایی که از آب چاههای متعدد مشروب می شوند به عمل می آید.

حیوانات اهلی آنجا عبارت اند از گوسفند و بز و الاغ و مخصوصاً شتر جمازه که در میان سه نوع ، شتر عُمان به لحاظ راهوار بودن ممتاز است . ماهیگیری اغلب با «شاشه »، که نوعی کرجی غرق نشدنی از شاخه های نخل («جرید») و شبیه «وَرقیّه »ی کویتی است ، صورت می گیرد. کشتیهای بزرگتر برای تجارت رهسپار خلیج فارس و عربستان جنوبی و زنگبار و پاکستان می شوند.

اهالی باطنه در سال هشتم هجری به دست ابوزید انصاری و عمروبن العاص * ، که در صُحار * مورداستقبال خاندان جُلَنْده قرار گرفتند، به دین اسلام درآمدند. در قرن هفتم ، ایرانیان دوبار به این سرزمین هجوم آوردند و در آنجا مستقر شدند، تا اینکه در 928/1522 پرتغالیها آنها را از آنجا راندند. پرتغالیها، با اینکه خراجی را که قبلاً به حاکم هرمز پرداخت می شد دریافت می کردند، تا 1025/1616 ساحل باطنه را به طور مستمر در اختیار نداشتند. تا 1053/1643 که پرتغالیها به دست خاندان یَعاربِه (رجوع کنید به یَعْرُب * ) از آنجا رانده شدند، بندر تجاری صحار با مسقط و هرمز همواره در رقابت بود. اقدامات ایرانیان برای تصرف مجدد الباطنه در زمان نادر شاه ، بر اثر تلاشهای بوسعید * ) احمدبن سعید، از آل بوسعید، (ماهة رجوع کنید به خنثی شد و دفاع نُه احمدبن سعید از صحار در 1156 چنان اعتباری به او بخشید که امامت عمان را برای خود او و سلطنت مسقط را برای اعقابش تأمین کرد.

سلطانِ مسقط در السیب و بَرْکا و المَصْنَعه و سُوَیْق و الخابُوره و صحار والیانی دارد. درآمد گمرکی و زکات این شهرها از هزینه های اداری آنجا بندرت تجاوز می کند. در 1326/1908 لوریمر جمعیت آبادی نشین الباطنه را 000 ، 105 تن برآورد کرد، که نیمی از آنها در طول ساحل اقامت داشتند. عدة بدویانی که در داخل تردد دارند بمراتب کمتر از این است . قبایل عمدة آبادی نشین عبارت اند از آل سعد و حَواسِنه که بیشتر بدویهای منطقه نیز از این دو قبیله یا از بنی خاروص اند. قبایل کوچکتر عبارت اند از: الِبدُوات ، آل حَمَد، آل جَراد، المَوالِک ، النَوافِل ، آل بُوقُرَیْن ، آل بورُشَیْد، الشُبول . اغلب مردم الباطنه از لحاظ سیاسی هِناوی * و از نظر مذهبی اِباضی * اند، گو اینکه بلوچها و سیاهپوستان بیشتر سنی مذهب اند.


منابع :
(1) ابن اثیر؛
(2) الکامل فی التاریخ ، چاپ کارلوس ترنبرگ ، لیدن 1851ـ1876؛
(3) ابن بشر، تاریخ مکه 1349/1930؛
(4) ابن رُزَیق ، فتح ، نسخة خطی کمبریج ، ش Add. 2892 ؛
(5) احمدبن یحیی بلاذری ، فتوح البلدان ، چاپ دخویه ، لیدن 1866؛
(6) سالمی ، تحفة الاعیان ، قاهره 1332ـ1347/ 1913ـ 1928؛
(7) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873؛


(8) Admiralty, A Handbook of Arabia , London 1916-17, Albuquerque, Commentaries (Hakluyt ed.), London 1875;
(9) G. Badger, Imams and Seyyids , London 1871, Caetani, Annali ;
(10) F. Danvers, The Portuguese in India , London 1894;
(11) Pietro della Valle, Travels , London 1665,;
(12) M. de Faria e Sousa, Asia portuguesa , Oporto 1945-47;
(13) Ch. Guillain, Documents sur l'hist ... de l'Afrique orientale , paris 1856;
(14) Ibn Ruzayk ¤ , Fath , transl;
(15) L. Lockhart, Nadir Shah , London 1938, J. G. Lorimer, Gazetteer of the Persian Gulf ,..., Calcutta 1908-15;
(16) S. Miles, The Countries and Tribes of the Persian Gulf, London 1919;
(17) Niebuhr, Beschreibungen von Arabien, Copenhagen 1772;
Palgrave,



(18) Narrative ..., London & Cambridge, 1865-66;
(19) R. Said-Ruete, Said Bin Sultan , London 1929;
(20) idem, in JCAS , xvi, pt. 4, 419, Selections from the Records of the Bombay Government , n. s., xxiv, Bombay 1856;
(21) B. Thomas, Alarms and Excursions in Arabia , Indianapolis 1931;
(22) Wellsted, Travels in Arabia , London 1838.

) / د. اسلام / هدلی (



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 241
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست