responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2397

 

بیجان ، احمد ، عالم ، متصوّف ، مترجم و نثرنویس ترک در سدة نهم . و به او یازیجی اوغلی ، یازیجی زاده ، و ابن الکاتب نیز می گفته اند، اما بیشتر به «بیجان » شهرت داشته است . او برادر کوچک محمد یازیجی اوغلی (متوفی 855)، نویسندة محمدیه ، است . پدرش ، صالح (صالح الدین ؟) یازیجی (کاتب ) بود. این نام ، در بعضی آثار قدیم یا جدید، به اشتباه ، «صلاح الدین » ثبت شده است (چلبی اوغلی ، ص 173 و بعد).

صالح ، بنا به بعضی روایات ، از اهالی آنکارا یا حوالی بولی ، و کاتبِ دولت بود. شمسیّة خود را در پنجهزار بیت ، در 811 ختم ، و آن را به اسکندربن حاجی پاشا، عضو خانوادة دولتْخانِ مقیم آنکارا، تقدیم کرد. این اثر، احتمالاً، اولین منظومة ترکی در علم احکام نجوم بوده است . هر چند که محل دقیق مقبرة او مشخص نیست ، بنا به روایت شفاهی ، در گلیبولی ، و در بنایی است که تا پنجاه ـ شصت سال پیش آرامگاه بوده ، اما امروزه به آن مسجد یازیجی اوغلی می گویند.

ظاهراً احمد بیجان ، همراه با پدر و برادر بزرگش ، از مال قره یا قاضی کوی هجرت کرده و در گلیبولی ساکن شده بوده ، اما بنا بر آنچه در انوارالعاشقین ( 1305، ص 403) آمده ، زادگاه او گلیبولی بوده است . از آثار احمد بیجان معلوم می شود که علوم زمان خود را فرا گرفته و عربی و فارسی را نیز بسیار خوب می دانسته است . وی ، به گفتة خودش ، حنفی مذهب و بیرامی مسلک بوده است . وقتی که حاجی بیرام ولی (متوفی 833)، که «سلطان معنا»ی زمان خود بود، برای دیدار با سلطان مُراد دوم ، به اَدِرنه سفر کرد، با محمد یازیجی اوغلی و احمد بیجان آشنا شد و آنها را ارشاد کرد. چون احمد، براساس طریقت بیرامیه * ، ریاضت می کشید و از خوردن و آشامیدن پرهیز می کرد، بسیار ضعیف و لاغر شده بود، ازینرو به «بیجان » شهرت یافت . تاریخ دقیق فوت احمد بیجان مشخص نیست ، اما اگر بپذیریم که در 870، شمسیّة پدرش را با همان نام به نثر درآورده ، می توان نتیجه گرفت که پس از این تاریخ فوت کرده است . قبر او نزدیک قبر برادرش محمد، در جایی قرار دارد که قبلاً به گورستان یازیجی اوغلی موسوم بوده ، اما امروزه با همان نام ، به صورت تفرجگاه عمومی درآمده است . دیدگاه محتاطانة اولیا چلبی ، که قبر احمد بیجان را در صوفیه دانسته (ج 5، ص 232)، یا عقیدة اکرم حقی آیوردی دایر بر اینکه احمد بیجان در مقبرة سرپوشیده ای با دو عدد سنگ قبر، مدفون است (ج 2، ص 493 و بعد) صحیح نمی نماید. کمی پایینتر از مقبرة ( احمد بیجان ) ، در کنار جادة استانبول ، «چشمه » (آب انبار خیراتی ) یازیجی اوغلی با دو کتیبه قرار گرفته که یکی تاریخ 807 را به همراه دارد و دیگری متعلق به سالهای بعد است .

از تألیفات اوست : انوارالعاشقین ، مشهورترین و حجیمترین تألیف او که ترجمة آزاد و ترکیِ اثر برادرش ، به نام مغارب الزمان لغروب الاشیاء فی العین و العیان ، است ( انوار العاشقین ، نسخة خطی ، ش 211، گ 284پ و بعد). این اثر در فاصلة سالهای 850 تا 855 در گلیبولی تألیف شده و دارای نسخ بسیار خطی و چاپی است ؛ تلخیص و ترجمة آزادِ عجایب المخلوقاتِ زکریابن محمد قزوینی (متوفی 682) به ترکی و با همان نام که در 857 در گلیبولی به پایان رسیده است ؛ دُرّ مکنون ، در هجده باب . در این کتاب ، که دربارة آفرینش دنیا، قصص پیامبران و علایم آخرالزمان است ، آیات ، احادیث ، تمثیلات و حکایات متعددی وجود دارد؛ ترجمة کتاب المنتهی ' علی الفصوص از عربی به ترکی . کتاب منتهی ' اثر محمد یازیجی اوغلی است . یازیجی اوغلی ، این شرح را بر شرح مؤیّدالدین جَندی نوشته ، که شرحی بر فصوص الحکم ِ ابن عربی بوده است . بنا به بعضی منابع ، این اثر نیز در 857 یا 870 در گلیبولی به پایان رسیده است ؛
شمسیّه ، که مَلحَمه و بستان الحقایق نیز نام دارد، و صورت منثور مثنوی پدر اوست ، در 870 به پایان رسیده است ؛
جواهرنامه ، که تنها منظومة معروف احمد بیجان است . از احمد بیجان ، اثر دیگری به نام روح الارواح یا روضة الارواح نیز ذکر شده است ( د. ترک ، ذیل «احمد بیجان »؛
گووسا، ص 19)، که نشانی از آن در دست نیست .


منابع :
(1) محمد ظلی بن درویش اولیاچلبی ، سیاحتنامه ، استانبول 1314ـ 1318، ج 3، ص 401، 417، ج 5، ص 232، 320؛
(2) احمد بیجان ، انوار العاشقین ، نسخة خطی کتابخانة سلیمانیه ، ( قسمت ) حاسب افندی ، ش 211؛
(3) همان ، استانبول 1305؛


(4) Ekrem Hakk âAyverdi, Osmanl i Mi`ma ªr i ªsinde ´elebi ve II. Sultan Murad Devri: 806-855 (1403-1451) , Istanbul 1972;
(5) A ªmil ´elebiog §lu ," Yaz âc âSalih ve ì emsiyyesi", Atatدrk غniversitesi I sla ªm i ªI limler Fakدltesi Dergisi , nr. 1, Erzurum 1976, 171-218;
(6) I brahim Alہettin Gخvsa, Tدrk Meshurlar i Ansiklopedisi , Istanbul [n.d.];
(7) TA , "Ahmet B ªâcan".

(8) ( برای صورت کامل منابع رجوع کنید به مآخذ ذیل مدخل "Ahmed Bرcan" در د. ا. د. ترک ) .

/ عامل چلبی اوغلی ، تلخیص از ( د. ا. د. ترک ) /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2397
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست