responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 236

 

باطِرقانی ، نسبت و شهرت دو تن از استادان علم قرائت در قرن چهارم و پنجم .

1) ابوبکراحمد بن محمّدبن احمدبن محمّدبن جعفر باطرقانی از استادان علم قرائت در قرن چهارم ـ پنجم ؛ منسوب به باطرقان ، روستایی در اصفهان که نام آن را هم با کسر طا (سمعانی ، ج 2، ص 39) و هم با فتح طا (ذهبی ، 1402ـ1409، ج 18، ص 182) ضبط کرده اند. به گفتة یاقوت ، بیشتر مردم آن نسّاج بوده اند (ذیل «باطرقان »). ابونُعَیم باطرقان را از جملة هفده قریه ای می شمارد که پس از بنای جامع یهودیّة اصفهان به «یهودیّه » افزوده شده است (ج 1، ص 17). به گفتة سمعانی ، جماعتی از قرّاء و محدّثان از این روستا برخاسته اند و خود او نام بعضی از آنها را ذکر کرده است . مشهورترین ایشان ابوبکر احمد باطرقانی است که ذهبی او را «امام کبیر» و «شیخ القرّاء» خوانده است (ذهبی ، 1402ـ1409، ج 18،ص 182). ترجمة حال او را چند تن از مؤلفان و مورخان آورده اند (همان ، ص 182ـ183؛ همو، 1387، ج 1، ص 342؛ سمعانی ، ج 2، ص 39ـ42؛ ابن جزری ، ج 1، ص 96ـ97).

ذهبی از قول یحیی بن مَنْده (یحیی بن عبداللّه بن محمّد، متوفی 511) می گوید که احمد باطرقانی «کَثیُرالسماع » و «واسع الرّوایة » بوده و خطّی دقیق داشته است ، یحیی بن مَنْده از قول خود باطرقانی ، تولد او را در 372 ذکر کرده است (ذهبی ، 1402ـ1409، ج 18، ص 183). عبدالعزیز نخشبی می گوید، مُسندی تصنیف کرده که در آن احادیث صحیح بخاری را تخریج * نموده است ، امّا احادیث را از روی کتاب نوشته و بعد اسناد را به آن الحاق کرده است ، و این شرط محدّثی نیست ؛ زیرا محدّثان احادیث و اسناد را از زبان شیوخ خود نقل می کنند نه از روی کتاب (همو، 1387، ج 1، ص 343، نام عبدالعزیز نخشبی به غلط تجیبی چاپ شده است ). به گفته یحیی بن منده ، باطرقانی در مسایلی وارد شده است که بهتر بود نمی شد و به حدیث گفتن و اقرای قرآن کفایت می کرد. ذهبی در تفسیر این سخن می گوید که مقصود ابن منده آن بوده که او در مطالبی از علم کلام وارد شده است (ذهبی ، 1387، ج 1، ص 342). همو می گوید باطرقانی پس از ابوالمظفّر عبداللّه بن شبیب ضَبّی اصفهانی ، که مدتی دراز امام جامع اصفهان بود، به امامت آن جامع رسید (همان ، ج 1، ص 340، 342). از قول حافظ ابوعبداللّه دقّاق اصفهانی نقل کرده اند که در علم قراءات و حدیث و روایات و کثرت کتابت و سماع ، شیخی افضل از باطرقانی در اصفهان نبوده است . او را به حسن خلق و حسن هیئت و منظر و ثقه بودن در روایت نیز ستوده اند. ذهبی او را حافظی غیرمتقن دانسته و نام او را در تذکرة الحُفّاظ

نیاورده است .

وفات باطرقانی را در 22 صفر 460 ذکر کرده اند. از تألیفات باطرقانی کتابی است در طبقات قاریان به نام المَْدخل الی ' مَعرفَةِ اساتید القراءات و مجموع الرِّوایات (ابن جزری ، ج 1، ص 97) که ابن جزری خود آن را ندیده و به دیدن آن اظهاراشتیاق کرده است . کتاب دیگری نیز در بارة شَواذّ قراءات داشته است .

برای روشن شدن مقام و اهمیت باطرقانی در حدیث و قرائت ، نام شیوخ و راویان معتبر وی ذکر می شود.

الف . شیوخ او . ابوعبداللّه محمّدبن اسحق بن مَنْدَه حافظ ، متوفّی در آخرین روز ذیقعدة 395 (ابونعیم ، ج 2، ص 306)؛ ابراهیم بن عبداللّه بن محمّدبن خُرْشید قُولَه تاجر، متوفّی در صفر یا محرم 400 (همان ، ج 1، ص 204؛ ابن عماد، ج 3، ص 158)؛ ابوعبداللّه محمّدبن ابراهیم بن جعفر یزدی (سمعانی ، ج 13، ص 494)؛ ابوبکرمحمّدبن اسماعیل طاهری (همان ، ج 9، ص 16)؛ ابومسلم بن شَهدل ، شاید احمدبن شهدل مدینی (ابونعیم ، ج 1، ص 99)؛ ابومحمّد عبداللّه بن جعفربن احمدبن فارس اصبهانی ، متوفّی در 346 (ذهبی ، 1375ـ1377، ج 3، ص 863)؛ ابوالفضل خُزاعی ، محمّدبن جعفربن عبدالکریم جرجانی ، متوفّی در 408 (ابن جزری ، ج 2، ص 109ـ110)؛ عبدالعزیزبن محمّدبن عبدالعزیز تمیمی کِسائی ، متوفّی در 388 که باطرقانی در 387 قرآن را نزد او قرائت کرده است (همان ، ج 1، ص 396)؛ محمّدبن ابراهیم بن احمد بغدادی ، دوست نزدیک دارقطنی (همان ، ج 2، ص 43ـ44)؛ و چند تن دیگر.

ب . راویان و شاگردان او . ابوعلی حسن بن احمدبن حسن حدّاد، متوفّی در ذیحجّة 515 (ابن جزری ، ج 1، ص 206)؛ ابوالفرج سعیدبن ابی الرَّجاء سمسار صیرفی متوفّی در 532 (ذهبی ، 1375ـ1377، ج 4، ص 1277)؛ امام ابوعبداللّه حسین بن عبدالملک اصفهانی خَلاّل ادیب ، متوفّی در 532 (همانجا)؛ حافظ ابوعبداللّه محمّدبن عبدالواحد دقّاق

اصفهانی ، متوفّی در شوّال 516 (همان ، ص 1255) شبیب بن عبدالرحمن بن محمّدبن خورة ماربانانی (یاقوت حموی ، ذیل «ماربانان »)؛ عبدالسّلام بن محمّد یا محمود حسناباذی (سمعانی ، ج 4، ص 159)؛ امام حافظ عبدالعزیزبن محمّدبن عاصم نَخْشَبی ، متوفّی در 456 یا 457 (ذهبی ، 1375ـ1377، ج 3، ص 1156ـ 1157)؛ حافظ امام حسن بن علّی بن محمّد بلخی وَخْشی ، متوفّی در ربیع الاخر 471 (همان ، ج 3، ص 1171ـ1172)؛ ابوالوفاء علّی بن زیدبن شهریار اصفهانی (ابن جزری ، ج 1، ص 543)؛ ابوبکر احمدبن علی بن محمّد اصفهانی (همان ، ج 1، ص 87).

2) ابوبکر عبدالواحد بن احمدبن محمّد باطرقانی از قرّاء و امام جامع گورگیرِ اصفهان ، که به گفتة سمعانی (ج 2، ص 39) دارای جودت قرائت بوده است (اَحَدُ القُراء المُجَوِّدین ). سمعانی از قول یحیی بن مَنْده در کتاب اِصْبهان نقل می کند که او امام در قراءات و حافظ روایات (یعنی روایات مختلف در قرائت قرآن ) بوده و در جمادی الاخر (یا رجب ) 421، در زمان سلطان مسعود غزنوی ، در جامع اصفهان کشته شده است (سمعانی ، همانجا)؛ و بعضی گفته اند در خانة خود در حال سجده به قتل رسیده است . سمعانی می گوید، در این فتنه جماعتی از علما و صلحا کشته شدند و این کشتار نظیر آن بود که در فتنة غز در خراسان اتّفاق افتاد. (ذهبی 1375ـ1377، ج 3، ص 1095) از قول ابن عساکر (به نقل از ابوعبداللّه محمّدبن محمّد اصفهانی ) نقل می کند که چون سلطان محمود ( سلطان مسعود درست است ) در 421 بر اصفهان مستولی شد، بر ایشان امیری تعیین کرد، ولی مردم بر او شوریدند و او را به قتل رساندند. سلطان مسعود مردم را امان داد، امّا روز جمعه ، که مردم در جامع اصفهان بودند، بر ایشان حمله کرد و کشتاری بزرگ به راه انداخت ، ولی ابونعیم اصفهانی که در آن جمع بود نجات یافت . به هر حال ، این کشتار چنان فجیع بود که ابن عماد می گوید آنچه مسعود کرد با کفّار هم نمی کنند (ج 3، ص 226).

جز این دو تن نام عدّه ای دیگر از محدّثان و مقریان با نسبت باطرقانی در الانساب (ج 3، ص 41ـ42) مذکور است .


منابع :
(1) ابن جزری ، غایة النهایة فی طبقات القراء ، قاهره ( بی تا. ) ؛
(2) ابن عماد، شذرات الذهب ، بیروت 1399/1979؛
(3) احمدبن عبداللّه ابونعیم ، کتاب ذکر اخبار اصبهان ، لیدن 1931ـ1934؛
(4) محمّدبن احمد ذهبی ، کتاب تذکرة الحفاظ ، حیدرآباد دکن 1375/1955ـ1377/ 1958؛
(5) همو، سیراعلام النبلاء ، بیروت 1402/1982ـ1409/1988؛


(6) همو، معرفة القراء الکبارعلی الطبقات و الاعصار ، قاهره 1387؛
(7) عبدالکریم بن محمّد سمعانی ، الانساب ، ج 1ـ7، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی ، حیدرآباد دکن 1382/1962ـ1392/1976، ج 8 ـ13، حیدرآباد دکن 1397/1977ـ1402/1982؛
(8) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.

/ عباس زریاب /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 236
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست