بیانی ، مهدی ، بنیانگذار کتابخانة ملی ایران ، کارشناس نسخه های خطی فارسی و نویسندة معاصر. پدرش ، میرزا محمدخان از خاندان دبیران و مستوفیان فراهان و نیای مادریش میرزا سلیمان بیان السلطنة فراهانی ، رئیس بیوتات سلطنتی و صاحبِ رسالة قواعد دفاتر و حساب بود (بیانی ، ج 3، مقدمة محبوبی اردکانی ، ص سه ). بیانی در 1285 ش در همدان متولّد شد. در دو سالگی پدرش درگذشت و مادرش با او و دیگر فرزندانش به تهران آمد ( مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، ص 636). او در مدارس ابتدایی اقدسیّه و اشرف به تحصیلات مقدماتی و فراگیری خوشنویسی پرداخت و پس از اتمام دورة متوسطه در دارالفنون ، دورة لیسانس علوم ادبی و فلسفی را در دانشسرای عالی (دارالمعلمین عالی سابق ) به پایان برد و در 1324 ش به اخذ دکتری در زبان و ادبیات فارسی از دانشگاه تهران نایل گشت (همانجا؛ بیانی ، ج 3، مقدمة محبوبی اردکانی ، همانجا؛ ایرانیکا ، ذیل «بیانی »).

بیانی پس از گذراندن دورة تعلیمات دانشکدة افسری و خدمت وظیفه ، در 1312 ش همزمان با کار در کتابخانة دانشسرای عالی ، تدریس زبان و ادبیات فارسی را آغاز کرد و در 1313 ش به مدیریت کتابخانة عمومی معارف منصوب گردید ( مجلة دانشکدة ... ، همانجا). او در این مقام به گردآوری کتابها از کتابخانة سلطنتی و کتابخانة معارف برای بنیانگذاریِ «کتابخانة ملی ایران * » (وابسته به وزارت فرهنگ ) پرداخت و پس از تأسیس این کتابخانه در 1316 ش ، ریاست آنجا را به عهده گرفت . در 1319 ش ، به مدت یک سال از طرف وزارت آموزش و پرورش (وزارت فرهنگ سابق ) به ریاست فرهنگ اصفهان اعزام شد و پس از بازگشت و انجام دادن مأموریت آموزشی یکساله در وزارت پیشه و هنر وقت ، بار دیگر به ریاست کتابخانة ملی منصوب شد. در 1335 ش ، ریاست کتابخانة سلطنتی را عهده دار شد و این سمت را همراه با استادی دانشگاه تهران و تدریس «تاریخ تکامل خطوط اسلامی » و «کتابشناسی نسخه های خطی » تا پایان عمر به عهده داشت (همانجا). او همچنین انجمنی برای حمایت و معرفی خوشنویسان و هنر خوشنویسی با نام «انجمن حمایت خط و خطاطان » تأسیس کرد. وی به سبب تبحّر در شناخت خطوط و نسخه ها به عنوان کارشناس نسخه های خطی و چاپی ، با کتابخانه های ملی ، مجلس شورای ملی و کتابخانة مرکزی دانشگاه تهران همکاری می کرد (بیانی ، ج 3، مقدمة محبوبی اردکانی ، ص چهار). او خود خطی خوش داشت (افشار، ص 115؛ بیانی ، ج 4، پیشگفتار دانش پژوه ، ص سی وپنج ) و بویژه در نستعلیق قوی و ماهر بود.

بیانی از بنیانگذاران انجمن فرهنگی ایران و شوروی وعضو آن بود و نزدیک به 25 سال در راه گسترش و استواری پیوندهای دوستی و فرهنگی دو کشور همسایه تلاش کرد ( رجوع کنید به پیام نوین ، ص 21). مأموریتهای فرهنگی بسیاری به کشورهای آسیایی ، اروپایی و امریکا داشت . سرانجام ، در هفدهم بهمن 1346 درگذشت ( مجلة دانشکدة ... ، ص 638).

آثار او عبارت است از: کتاب شناسی کتاب های خطی ؛ فهرست نمایشگاه خطوط نستعلیق کتابخانة ملی ؛ فهرست کتابخانة سلطنتی (دیوانها)؛ فهرست منشآت و مکاتیب و ترسلات و منظومه های فارسی ؛ فهرست نمایشگاه آثار ابن سینا در کتابخانة انجمن آثار ملی ؛ فهرست نمایشگاه آثار خواجه نصیرالدین طوسی در کتابخانة ملی ؛ فهرست نمونة خطوط خوش کتابخانة سلطنتی ؛ راهنمای گنجینة قرآن در موزه ایران باستان ؛ نمونه ای چند از خطوط خوش نویسان ؛ نمونة سخن فارسی ؛ احوال و آثار خوش نویسان ؛ احوال و آثار نسخ نویسان ؛ شکسته و نستعلیق نویسان و تعلیق نویسان ؛ احوال و آثار میرعماد ؛ طبع و نشر چهار رسالة فارسی ( رسالة فی حالة الطفولیة ، روزی با جماعت صوفیان ؛ عقل سرخ ؛ آواز پر جبرئیل )، از شیخ شهاب الدین سهروردی ؛ السوانح فی العشق احمد غزالی ؛ معراجنامة منسوب به ابن سینا به خط امام فخر رازی ؛ بدایع الازمان فی وقایع کرمان افضل الدین کرمانی و چند رباعی از حکیم عمر خیام به خط میرعماد (همان ، ص 639؛ افشار، ص 116ـ117).

مقالات ادبی و هنری و تاریخی متعددی از او در مجلات داخلی و خارجی نشر یافته است (افشار، ص 117؛ برای آثار چاپ نشده رجوع کنید به مجلة دانشکدة ... ، همانجا).

---

منابع :
(1) ایرج افشار، «وفات دکتر مهدی بیانی »، راهنمای کتاب ، سال 11، ش 1و2و3 (مرداد 1347)؛
(2) مهدی بیانی ، احوال و آثار خوشنویسان ، تهران 1363 ش ؛
(3) پیام نوین ، دورة 9، ش 3 (دی و بهمن و اسفند 1346)؛
(4) مجلة دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، سال 15، ش 5 و 6 (مرداد 1347)؛


(5) Encyclopaedia Iranica, s.v. "Baya ni” (by M. Dabirsiâqi).

/ محمد دبیرسیاقی /

تصاویر این مدخل:
مهدی بیانی منبع : مجله دانشکده ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران ، سال 15 ،شماره 5و6 (مرداد 1347)