باش وکیل ، در ترکی به معنای نخست وزیر، عنوان رسمی که در اواخر خلافت عثمانی به صدراعظم * ها و در دورة جمهوری نیز مدتی به رؤسای دولت اطلاق می شد. در پی موج گستردة اقتباسِ مفاهیمِ غربی ، سلطان محمود دوم ، پس از اینکه «اجاق » * (کانون ) ینی چریها را منحل کرد و در تشکیلات دولت اصلاحاتی به عمل آورد و وزارتخانه های داخله و خارجه و مالیه را تشکیل داد، به این فکر افتاد که عناوین «صدراعظم » و «صدارت » را هم عوض کند. در محرم 1254 به موجب دستخط همایونی از رئوف پاشا، آخرین صدراعظمش ، خواست که «باش وکالت » را به جای عنوان «صدارت » و «باش وکیل » را به جای عنوان «صدراعظم » به کار ببرد. امّا این تغییر عنوان تا 19 جمادی الاولی 1255، یعنی فقط چهارده ماه و نیم ، دوام آورد و عنوان قبلی دوباره رایج شد.

مدتی پس از اعلان مشروطیت اول در عثمانی ، سلطان عبدالحمیددوم مقام صدارت را به احمدوَفیق پاشا پیشنهاد کرد و وی پذیرفتن مقام صدارت را مشروط بر این کرد که ، بنا به مقتضیات مشروطیت ، عنوان «باش وکالت » بار دیگر برقرار شود. احمدوَفیق پاشا از اوّل صفر 1295 صدارت خود را با این عنوان آغاز کرد. پس از او، صادق پاشا نیز همین عنوان را داشت ؛ امّا 114 روز بعد، آن عنوان از رواج افتاد و مترجم رشدی پاشا با عنوان «صدراعظم » به مقام صدارت رسید.

یک سال و نیم پس از انحلال مجلس مبعوثان (13 فوریة 1878) که به اضمحلال مشروطیت انجامید، در نهم شوال 1296، عارف پاشا با عنوان «باش وکیل » به صدارت رسید و تا 22 محرم 1300، که سعیدپاشا چهارمین بار به صدارت رسید، عنوان باش وکیل به مدت سه سال و نیم رایج شد. از آن پس ، عنوان صدراعظم تا اواخر دورة سلطنت به منزلة عنوان رسمی به کار می رفت . از 28 اکتبر 1923 که حکومت جمهوری رسماً در ترکیه اعلام شد، به موجب ماده ای که در قانون اساسی جدید گنجانده شد، باش وکیل عنوان رئیس دولت شد و پس از تصویب ترکی جدید به عنوان زبان قانون اساسی در 10 ژانویه 1945، «باش وکیل » به «باش باکان » (باش باقان ) تبدیل شد.

---

منابع :
(1) عبدالرحمن شرف ، تاریخ مصاحبه لری ، استانبول 1340، ص 264 به بعد.

(2) / ( د. ترک )؛
لویس ( د. اسلام ) /