بیّاسی ، یوسف بن محمدبن ابراهیم انصاری اندلسی ، مورخ و ادیب قرن هفتم . در 573، در بیّاسه (بیّاسا)ی اندلس (یاقوت حموی ، ج 1، ص 773)، به دنیا آمد (زرکلی ، ج 8، ص 249، سیوطی ، ج 2، ص 359).
بیاسی به بیشتر شهرهای اندلس سفر کرد و پس از بازگشت ، کتابِ الاعلام بالحروب الواقعة فی صدرالاسلام را برای امیر زکریّا یحیی حفصی (متوفی 647)، تألیف کرد. او در این کتاب ، وقایع تاریخی را از مقتل عمربن خطاب (23)، آغاز کرده و به خروج ولیدبن طریف و کشته شدنش به دستور هارون الرشید، پایان داده است . ابن خلکان (ج 7، ص 238؛ همچنین رجوع کنید به حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 126ـ127؛ یافعی ، ج 4، ص 100)، این کتاب را دیده و ستوده است . بیاسی ادیب و لغوی برجسته ای بود و از او آثاری به نظم و نثر باقی مانده است . او حافظ دیوان الحماسة ابوتمام ، دیوان متنبی ، سقط الزّند ابوالعلاء معرّی ، قصاید سبعة معلقه و بسیاری اشعار دیگر بود (سیوطی ؛ ابن خلکان ، همانجا؛ ابن عماد، ج 5، ص 262) و به تقلید و پیروی از ابوتمام ، کتاب الحماسة المغربیة را که برگزیده ای از اشعار عرب است ، تألیف کرد. وی در مقدّمه سبب تألیف و شدت علاقة خود را به اشعار عرب خصوصاً به حماسة ابوتمام شرح داده است (ابن خلکان ، ج 7، ص 239؛ ابن عماد؛ زرکلی ، همانجاها). ابن خلکان (ج 7، ص 239ـ243) و به پیروی از او ابن عماد (ج 5، ص 262ـ 263)، قسمتی از این مقدمه و نیز منتخباتی از الحماسة المغربیة را نقل کرده اند. خلاصه ای از این کتاب نیز به صورت خطی موجود است (زرکلی ، همانجا). وی در کتاب خود فکاهیّات و ظرایفی از مردم اندلس نقل کرده که نمونه ای از آن را مقری (ج 3، ص 316ـ317) آورده است . ابن سعید مغربی (ج 2، ص 73)، نیز نمونه ای از اشعار او را نقل کرده است . اثر دیگر وی ذیلی بر تاریخ ابن حیان است (همانجا؛ زرکلی ، همانجا).
بیاسی در 653 در تونس درگذشت (ابن خلکان ، ج 7، ص 243؛ ابن عماد، ج 5، ص 263؛ زرکلی ، همانجا).
منابع : (1) ابن خلکان ، وفیات الاعیان ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1968ـ 1977؛ (2) ابن سعید مغربی ، المغرب فی حلی المغرب ، چاپ شوقی ضیف ، قاهره 1978ـ1980؛ (3) ابن عماد، شذرات الذّهب فی اخبارمن ذهب ، بیروت 1399/1979؛ (4) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛ (5) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1989؛ عبدالرحمان بن ابی بکر سیوطی ، بغیة الوعاة فی طبقات اللغویین و النحاة ، چاپ محمدابوالفضل ابراهیم ، قاهره
(6) 1384؛ (7) احمدبن محمد مقری ، نفح الطیب ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1388/ 1968؛ (8) عبدالله بن اسعد یافعی ، مرآة الجنان و عبرة الیقظان ، چاپ خلیل منصور، بیروت 1417/ 1997؛ (9) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، چاپ افست تهران 1965.