responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2304

 

بَهْو ، ( اصطلاحی در معماری اسلامی ، به مفهوم بنایی مقدم بر بنای اصلی ، سرسرا، محل پذیرایی مهمانان ) این لغت عربی در اصل به فضای خالی وسیعی اطلاق می شود که بین دو فضا محدود شده باشد. در معماری غرب جهان اسلام ، این لفظ معانی نسبتاً متنوعی به خود گرفته که در هر حال با مفهوم اصلی لغت سروکار دارد.

ابن منظور در لسان العرب (ج 1، ص 528) به این مفهوم اولیه ، معنای دیگری نیز، که ظاهراً اشتقاقی است ، می افزاید: بهو خیمه یا تالاری است در جلو خیمه ها یا تالارهای دیگر. این تعبیر، تالاری را مجسم می کند که ، هم از نظر موقعیت و هم از حیث وسعت و ارتفاع ، از دیگر تالارها متمایز است .

یکی از نخستین موارد استعمال این کلمه ، که درک معنای آن را آسان می سازد، در شرح بکری (ص 24) در مورد مسجد جامع قَیْرَوان آمده است . د سلان تعبیر «قُبَةَ باب البَهْو» بکری را گنبدِ ایوان ترجمه می کند (همان ، ترجمه ، ص 55). این گنبد همان است که جلو تالار ستوندار و مسقف ( مسجد ) ، در وسط دالان ورودیِ مشرف به صحن ، جای دارد. ولی «گنبدِ ورودی شبستان مرکزی » ترجمة مناسب تری به نظر می رسد و مفهوم متناسب تری هم که می توان از لفظ بهو استنباط کرد، شبستان مرکزی است که به محراب منتهی می شود و به سبب وسعت و مجاورت با گنبد و به لحاظ اینکه بزرگترین در را دارد، از دیگر شبستانها کاملاً متمایز است .

استقرار شبستانها در جهت عمود بر دیوار قبله و وجود یک شبستان اصلی در وسط ، از خصائص عمدة معماری ( مساجد ) در غرب و ملهم از «بازیلیکا »ی مسیحیان است و از همین رو لغت بهو تقریباً منحصر به فرهنگ معماری غرب اسلامی است . این لفظ که در قرن پنجم در قیروان به کار برده می شده ، هنوز هم در تونس برای شبستان مرکزی مسجد جامع به کار می رود. به احتمال زیاد، نام «باب البُحُور» که به درِ جلو این شبستان اطلاق می شود، تحریف کلمة اصلی است .

در اسپانیا لغت بهو با انعطاف بیشتری به کار گرفته شده است . مَقَّری (ج 1، ص 564) در وصف کاخی از دورة اموی که عبدالرحمان سوم در مدینةَالزهرا ساخته ، این لفظ را به کار برده است . بنای اصلی کاخ متشکل از پنج ( دهانه ) شبستان طولی بود. دهانة میانی شبستان که از چهار تای دیگر بزرگتر بود، دری داشت که باب البهو نامیده می شد. این شبستان محل بارعام امیر و تختگاه او بود. در همین مکان بود که حَکَم دوم ، اوردونو ی چهارم را به حضور پذیرفت و او را روبروی خود نشاند، ولی ظاهراً شبستانهای مجاور که جزو تالار تشریفات نیز بود، تا حدی با شبستان میانی خلط شده و جابه جا از آنها نیز به عنوان بهو نام برده اند.

اِبن بَشْکُوال بر این اشتباه پای فشرده و مقّری در مورد مسجد قرطبه آن را از او نقل کرده است . ابن بشکوال نوزده دهانة شبستان مسجد جامع را استثنائاً بهو می خواند و می افزاید که این شبستانها معمولاً «بَلا'ط » نامیده می شود (همان ، ج 1، ص 550؛ بلاط معمول ترین نام برای شبستانهای مسجد است ). مقری (ج 1، ص 158) در وصف مسجد اُقلیش شبستان مرکزی را «البَلا'ط الاْ َوْسَط » می خواند.

چنانکه در بارة کاخ اموی گفته شد، استعمال لغت بهو به مفهوم شبستان کشیده ای که نقش تالار تشریفات نیز داشته باشد، اطلاق آن را به نوعی بارگاه توجیه می کند. کاخ قرطبه دو تالار از اینگونه و با همین نام داشته است . به نوشتة تیجانی ، کاخی که اِبْنِمَکّی در قابس بنا کرده بود، تالاری برای بارعام داشت که دارای بهو بود و صاحب کاخ در آن جلوس می کرد. این مکان تشریفاتی را قاعدتاً باید همتای «ایوان » یا شاه نشین مرکزی دانست که ریشه در تمدن بین النهرین دارد و در دورة بنی طولون در منازل فُسطاط احداث می شد و بربرهای شرقی نیز از قرن چهارم با آن آشنا بودند. هنوز هم در منازل مردم الجزایر و تونس ، ایوان مکانی تشریفاتی است که به صورت فرورفتگی عمیقی در دیوار عقب یک تالار بزرگ تعبیه می شود. در تونس آن را «قبُو » می نامند. با این حال ، ظاهراً در الجزایر لفظ بَهْو ناشناخته نیست .


منابع :
(1) ابن منظور، لسان العرب ، چاپ علی شیری ، بیروت 1412/1992؛
(2) عبدالله بن عبدالعزیز بکری ، کتاب المغرب فی ذکر بلاد افریقیة و المغرب ، با ترجمة فرانسوی دسلان ، پاریس 1965؛
(3) عبدالله بن محمد تیجانی ، رحله ، چاپ حسن حسنی عبدالوهاب ، تونس 1377/1958؛
(4) احمدبن محمد مَقَّری ، نفح الطیب ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1388/1968؛


(5) A. Dessus Lamare, ـtude sur le bohwu, organe d'architecture musulmane , JA , 228 (1936), 529-547.

/ ژ. مارسه ( د.اسلام ) /

تصاویر این مدخل:
تونس ، حیاط مسجد جامع قیروان (قرن هفتم) منبع :R. Irwin ,Islamic Art,London 1997
نقشه کف بنای مسجد جامع قیروان (قسمت رنگی بهو مسجد است) منبع:A.Papadopoulo, Islam and Muslim art , London 1980

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2304
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست