بهمنیار ، احمد ، ادیب و استاد دانشکدة ادبیات و علوم انسانی دانشگاه تهران . وی در بیست و نهم ربیع الاول 1301 در کرمان به دنیا آمد و علوم مقدماتی را در همین شهر نزد آقامیرزاحسن کوهبنانی و ملاغلامرضا رباطی فراگرفت ؛ سپس نزد پدر و برادرش ، آقامحمدعلی و آقامحمدجواد که هر دو به «مُعَلِّم » معروف بودند، به تحصیل صرف و نحو و علوم و معارف متداول پرداخت و شانزده ساله بود که خود نیز به تدریس اشتغال یافت . در هیجده سالگی ، علاوه بر تدریس ، ادارة مدرسة ابراهیمیّه را که بعداً با نظام و

برنامة جدید وزارت معارف ، «علمیّه » و «سعادت » نامیده شد، بر عهده گرفت و مدرسة دیگری هم به نام «اسلامیّه » در بم تأسیس کرد که پس از چندی به «عمادیّه » شهرت یافت (بهمنیار، مقدمة باستانی پاریزی ، ص یکم ، چهارم ، ششم ، هشتم ، دهم ).

بهمنیار در آغاز جوانی به میرزا احمد دهقان معروف بود و در اشعاری که با نوعی نوآوری و تجدُّدخواهی می سرود، «دهقان » تخلص می نمود و با دیگر آزادیخواهان کرمان در حزب دموکرات به فعالیتهای سیاسی و اجتماعی نیز مشغول بود. در 1329، روزنامة دهقان را تأسیس کرد و به نشر مقالات و اشعار انقلابی پرداخت ، که در 1334، به دستگیری او و جمعی از هم مسلکانش منجر شد و بهمنیار مدت چهارده ماه و هفت روز در فارس در ارگ کریمخانی زندانی گردید. بهمنیار زبان ترکی عثمانی را در زندان به خوبی یاد گرفت ، و قصیده ای غرّا دربَثّالشَّکْوی * سرود که متجاوز از صد بیت است و از حیثِ مضمون و معنی ، حبسیّات مسعودسعد و خاقانی و از لحاظ وزن و قافیه و برخی تعبیرات و الفاظ ، یکی از قصاید سنایی را به یاد می آورد (فروزانفر، ص 296؛ افشار، ص 293؛ برای قصیده رجوع کنید به بهمنیار، مقدمة باستانی پاریزی ، ص سی و دوم ـ سی و ششم ؛ فرزام ، 1373 ش ، ص 17).

بهمنیار در رمضان 1335، با سپردن تعهدنامة عدم دخالت در امور سیاسی ، به اتفاق دیگر زندانیان آزاد و عازم تهران گردید. او براثر تنگدستی ، به خدمت در ادارة مالیة خراسان و عضویت در ادارة تحدید، تن در داد. در 1301ش در مشهد، روزنامه ای به نام فکر آزاد منتشر کرد که دو سال ادامه یافت سپس ، از دارایی خراسان استعفا کرد و به تهران برگشت (1303ش ) و به یاری حسین پژمان * بختیاری یک سال دیگر روزنامه را انتشار داد، اما پس از دورة سوم ، روزنامه تعطیل شد. در 1305ش ، به ادارة معارف آذربایجان انتقال یافت و پس از یک سال تدریس در دبیرستان محمّدیة تبریز، به تهران بازگشت و در 1306ش ، در زمان داور * ، در تصحیح قوانین و تجدید تشکیلاتِ عدلیّه با چند تن از فضلا و صاحب نظران همکاری نمود. در مأموریتهایی که به وی محوّل شد، ابتدا به قزوین و بعد به همدان رفت و در آنجا با بهاءالملک ، برادر اعتمادالدوله میرزایحیی خان قراگزلو، وزیر معارفِ وقت آشنا شد؛ از این رهگذر بدان وزارتخانه منتقل گردید و در دارالفنون و دیگر مدارس به تدریس پرداخت و در بهمن 1310 به معلّمی دارالمعلمین عالی انتخاب گردید، اما پس از مدتی مجدداً به دارالفنون برگشت . در 1313ش ، بعد از تأسیس دانشگاه تهران ، بهمنیار به عضویت هیئت

علمی دانشکدة معقول و منقول درآمد، و در 1315ش به استادی زبان و ادبیات عربی در دانشکدة ادبیات منصوب شد و مدارج کمال را یکی پس از دیگری پیمود و در 1321ش به عضویت پیوستة فرهنگستان ایران انتخاب گردید (افشار، ص 294؛ بهمنیار، مقدمة باستانی پاریزی ، ص سیم ، چهل و چهارم ـ چهل و نهم ).

بهمنیار از 1332ش ، در هفتادسالگی ، به چند ساعت تدریس عربی در دورة دکتری اکتفا کرد و تا پایان زندگی بدین خدمت معنوی ادامه داد. او در روز جمعه دوازدهم آبان 1334 درگذشت و روز پنجشنبه هجدهم آبان همان سال در کربلا، در وادی ایمن ، به خاک سپرده شد (بهمنیار، مقدمة باستانی پاریزی ، ص چهل و نهم ـ پنجاهم ).

بهمنیار فهرست آثار و تألیفاتش را به خط خود نگاشته است (همان ، ص شصت و پنجم ـ شصت و ششم ؛ نیز

رجوع کنید به همان مقدمه ، جاهای متعدد). مهمترین آثار چاپ شدة وی عبارت اند از : روزنامة دهقان (کرمان ـ دو سال ـ 1329ـ 1331؛ روزنامة فکر آزاد (مشهد ـ دو سال ـ ، تهران ـ یک سال ـ، 1301ـ 1304 ش )؛ تحفة احمدیه در شرح الفیّة ابن مالک (1330، 2 جلد)؛ تصحیح اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید (تهران 1313ش )؛ تصحیح التوسل الی التّرسلِ بهاءالدین محمدبن مؤید بغدادی (تهران 1315 ش )؛ تصحیح تاریخ بیهق ِ ابوالحسن علی بن زید بیهقی (تهران 1317ش )؛ منتخب اسرارالتوحید فی مقامات الشیخ ابی سعید (تهران 1320 ش )؛ «املای فارسی » ( نامة فرهنگستان ، ش 4، سال اول و ش 1، سال دوم 1322ـ1323ش ؛ دهخدا، مقدمه ، ص 148ـ177)؛ شرح احوال و آثار صاحب بن عبّاد (به کوشش باستانی پاریزی ، دانشگاه تهران ، 1344 ش )؛ داستان نامة بهمنیاری (به کوشش فریدون بهمنیار، دانشگاه تهران ، چاپ دوم ، 1369ش )؛ تصحیح الابنیة عن حقایق الادویة (به کوشش حسین محبوبی اردکانی ، دانشگاه تهران ، 1371 ش ).

دیوان اشعار استاد بهمنیار که خود از آن نام برده ، بیش از 500 ، 1 بیت است . بعضی از قصاید و غزلها و مسمطها و قطعه ها و مثنویهای او در جاهای گوناگون به چاپ رسیده که از آن میان جبسیة 123 بیتی او و نیز قطعات و مثنویهای انتقادی طنزآمیز و نغزی که به شیوة لافونتن ، داستان پرداز معروف فرانسوی ، به نظم آورده در خور توجه است (فرزام ، 1373 ش ، ص 19).

رسالة املای فارسی بهمنیار که بیش از نیم قرن از چاپ آن می گذرد، مانند دیگر آثار وی ، از جهت صحّت و اتقانِ مطالب و نظم منطقی و قبول خاص و عام ، از بهترین آثاری است که تاکنون در این باره تألیف شده است .

بهمنیار، در سالهای 1319ـ1320ش نیز، در تنظیم و تدوین لغت نامه با علی اکبر دهخدا همکاری می کرد (دهخدا، ج 1، مقدمة معین ، ص 421، 424).

---

منابع :
(1) ایرج افشار، «احمد بهمنیار، 1301 ق ـ 1334 ش »، فرهنگ ایران زمین ، ج 3، (1334ش )؛
(2) احمد بهمنیار، داستان نامه بهمنیاری ، چاپ فریدون بهمنیار، تهران 1369ش ؛
(3) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیر نظر محمد معین ، تهران 1325ـ1359ش ؛
(4) حمید فرزام ، «استاد احمد بهمینار کرمانی »، نامة فرهنگستان علوم ، سال 5، ش 10 و 11 (پاییز و زمستان 1377)، همو، «یادی از استاد بهمنیار کرمانی »، فصلنامة کرمان ، ش 13 و 14 (تابستان و پائیز 1373)؛
(5) محمدحسن فروزانفر، مجموعة مقالات و اشعار استاد بدیع الزمان فروزانفر ، با مقدمة زرین کوب ، چاپ عنایت الله مجیدی : «احمد بهمنیار»، تهران 1351 ش .

/ حمید فرزام /