بِهقُباد (فارسی میانه : ویه Ù€ کَوات ) ، بخشی Ø‌کومتی Ú©Ù‡ قباد اول (متوفی 531 میلادی )ØŒ شاه ساسانی ØŒ در اوایل قرن ششم میلادی در کنار شاخة بابلی رود فرات ایجاد کرد. بهقباد در بخش سفلای به اردشیر(رجوع کنید به بهرسیر * ) واقع بود Ùˆ از Ù…Ø‌Ù„ÛŒ آغاز Ù…ÛŒ شد Ú©Ù‡ فرات در شش فرسخی (36 کیلومتری ) پایین نهر کوثی ' به دو شاخه تقسیم Ù…ÛŒ گردید. نام ساسانی این بخش بر روی مُهرهای اواخر عهد ساسانی دیده شده Ø› اثر مهری از موبد بابل نیز به دست آمده است . بابل اØ‌تمالاً مرکز بهقباد بوده است . بهقباد در 16/637 به دست مسلمانان افتاد. کهنترین شاهد تقسیم این بخش به بهقباد اعلی ' Ùˆ اوسط Ùˆ اسفل (بهقبادات )ØŒ مربوط به زمان انتصاب والیان در سال 66 به دستور مختار، Ùˆ درهمهای بهقباد اوسط Ùˆ اسفل است Ú©Ù‡ پس از سال 90 ضرب شده است .

در هیچیک از این دو مورد، نواØ‌ÛŒ («طساسیج ») این تقسیمات («استان »ها) مشخص نشده ØŒ Ùˆ جغرافی دانان مسلمان ظاهراً نواØ‌ÛŒ بهقباد اعلی Ùˆ اوسط را جابه جا کرده اند. بهقباد اوسط (در واقع اعلی ) در کرانة آن بخش از فرات قرار داشته Ú©Ù‡ نهرسُورای علیا خوانده Ù…ÛŒ شده است Ùˆ Ù…ÛŒ دانیم Ú©Ù‡ نواØ‌ÛŒ سورا (سُوری ')ØŒ بَربیسما (بیسما)ØŒ باروسما، Ùˆ بانیقیا در قرن اول وجود داشته اند. در اوایل قرن سوم ØŒ نواØ‌ÛŒ نهر مَلِک Ùˆ جُبّه Ùˆ بُدات (بُداة ) نیز به آنها افزوده شد. بهقباد اعلی (در واقع اوسط ) به همراه بخشهای بابل ØŒ خُطَرنیه ØŒ فَلّوجة علیا Ùˆ سفلی (فَلّوجَتَین ØŒ فلالیج ) Ùˆ نَهرَین در امتداد بخش سفلای نهر سورا واقع بود، Ú©Ù‡ شواهدی دال بر وجود آنها در قرن اول وجود دارد. در اوایل قرن سوم ØŒ عین التَمْر را نیز در برمی گرفت . هنگام فتوØ‌ات مسلمانان ØŒ باقیماندة نواØ‌ÛŒ بهقباد در منطقة جنوب شرقی نهر سورای سفلی شامل فُرات سِریا، هرمزجرد، روذمِسْتان ØŒ Ùˆ نِستَر بود. در اوایل قرن سوم ØŒ بهقباد اسفل ظاهراً به سمت غرب چرخش پیدا کرده Ùˆ نواØ‌ÛŒ کوفه ØŒ Ø‌یره ØŒ سَیلَØ‌ین ØŒ Ùˆ فُرات بادَقْلا را در برگرفته است . تمام بخش بهقبادات در قرن سوم ØŒ 000 ØŒ 17 کُرّ گندم ØŒ 000 ØŒ 24 کرّ جو، (هر کرّ 825 کیلوگرم ) بیش از 000 ØŒ 600 ØŒ 1 درهم مالیات عاید Ù…ÛŒ شده است .

منابع : ابن خرداذبه ØŒ کتاب المسالک Ùˆ الممالک ØŒ چاپ دخویه ØŒ لیدن 1967ØŒ ص 8 Ø› اØ‌مدبن ÛŒØ‌یی بلاذری ØŒ فتوØ‌ البلدان ØŒ چاپ دخویه ØŒ لیدن 1968ØŒ ص 265ØŒ 457Ø› عمروبن بØ‌ر جاØ‌ظ ØŒ رسائل الجاØ‌ظ ØŒ چاپ عبدالسلام Ù…Ø‌مد هارون ØŒ قاهره 1384/1964ØŒ ج 2ØŒ ص 32Ø› Ù…Ø‌مدبن عبدوس جهشیاری ØŒ کتاب الوزراء Ùˆ الکتّاب ØŒ لایپزیگ 1926ØŒ ص 36Ø› اØ‌مدبن داوود دینوری ØŒ الاخبار الطوال ØŒ چاپ فلادیمیر گرگاس ØŒ لیدن 1888ØŒ ص 66ØŒ 68ØŒ 115ØŒ 163Ø› سهراب ØŒ کتاب عجائب الاقالیم السبعة ØŒ لایپزیگ 1930ØŒ ص 124Ù€ 125Ø› Ù…Ø‌مدبن جریر طبری ØŒ تاریخ الرسل Ùˆ الملوک ØŒ چاپ دخویه ØŒ لیدن 1879Ù€1901ØŒ سلسلة اول ØŒ 2050Ù€2052ØŒ 2170ØŒ 2420Ù€2424ØŒ سلسلة دوم ØŒ ص 635ØŒ 773ØŒ 955Ø›



قدامة بن جعفر، کتاب الخراج ØŒ لیدن 1889ØŒ ص 236Ù€ 238Ø› Ù…Ø‌مدبن اØ‌مد مقدسی ØŒ اØ‌سن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ØŒ چاپ دخویه ØŒ لیدن 1877ØŒ ص 133Ø› یاقوت Ø‌موی ØŒ معجم البلدان ØŒ چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866Ù€1873Ø› ج 1ØŒ ص 241ØŒ 465ØŒ 483ØŒ 770ØŒ ج 2ØŒ ص 31ØŒ ج 3ØŒ ص 915Ù€916Ø› ( اØ‌مدبن اسØ‌اق یعقوبی ØŒ تاریخ الیعقوبی ØŒ بیروت ØŒ بی تا.ØŒ ج 2ØŒ ص 204 ) Ø›

Abu ¦Yu ¦sof, Livre de l'impآt foncier , Paris 1921, 172, 182; E. G. Browne,"Some account of the Arabic work entitled `Nihayatu'l-irab fi akhbؤri'l Furs wa'l- ـ Arab", JRAS (1900), 254, 266; R. N. Frye, "Sassanian clay sealing in the Baghdad Museum", Sumer , 26 (1970),238-239,fig.3; H. Gaube, Arabosasanidische Numismatik , Brunswick 1973, 89; R. H. Hewson,"Introduction to the study of Armenian historical geography:The Aىxarhac ـ oyc ـ of Ananias of ëirak", Ph. D. dissertation, Georgetown University, 1967, 289; J. Marquart, E ¦ra ¦nىahr , Berlin 1901, 163-165; G. Miles, "Rare Islamic coins", Numismatic notes and monographs , 118, New York

1950, 23; M. Morony, "Continuity and change in the administrative geography of late Sasanian and early Islamic al-Ira ¦q", Iran , 20 (1982), 25-27; idem, Iraq after the Muslim conquest , Princeton 1984, 49, 128, 147-152, 157, 203, 282, 307; A. Musil, The Middle Euphrates , New York 1927, 125, 244, 276, 280, 296.

/ م . مُرُنی ، با اندکی تلخیص از ( ایرانیکا ) /