بهرامی سرخسی ، ابوالحسن علی ، از شاعران و استادان فنّ عروض در قرن پنجم . قدیمترین مأخذی که از او نام برده و در شرح بعضی لغات به اشعار او استناد کرده ، لغت فرس اسدی طوسی است (ص 23، 35، 74، 123، 175، 184، 198ـ 200). نظامی عروضی (ص 28)، نام او را در شمار شاعران بزرگ آل ناصرالدین (غزنویان ) آورده است . وی (ص 30) از دو کتاب بهرامی ، به نامهای غایة الروضَیْن (شمس قیس ، ص 189: غایة العروضیین ؛ قس نظامی ، حواشی قزوینی ، ص 159) و کنز القافیة ، یاد کرده است . غایة العروضین ، از امهات کتب علوم شعری است که آن را در ردیف اولین آثار معتبر در عروض دانسته اند (صفا، ج 1، ص 568، ج 2، ص 917). شمس قیس رازی (ص 181، 189)، نام بهرامی را در شمار عروضیان عجم آورده و به بیان شواهدی از غایة العروضیین پرداخته است . همچنین او ابداع دوایر مجهول و 21 بحر مستحدث را به بهرامی و بزرجمهر سرخسی و دیگر عروضیان عجم نسبت می دهد (ص 181) و در باب «زیادات » (بخشی از معایب شعری )، نیز یک بار به شعر بهرامی استناد کرده است .

عوفی (ج 2، ص 56) و دیگران به نقل از او (امین احمد رازی ، ج 2، ص 40؛ هدایت ، ج 1، ص 448؛ مدرس تبریزی ، ج 1، ص 297؛ فروزانفر، ص 153؛ مصفّا، ج 1، ص 469)، از اثری دیگر از بهرامی به نام خجسته نامه یاد می کنند و عوفی (همانجا) آن را از آثار بی نظیر دربارة عروض می داند.

اشعار باقیمانده از وی نشان دهندة شدت تأثیرپذیری وی از شاعران دورة سامانیان است و برخی ، مهارت و کمال او را در شاعری نیز ستوده اند (همان ، ج 2، ص 55 ـ 56؛ هدایت ، همانجا). همچنین وی در برخی از سروده های خود متأثر از منجیک ترمذی است (مصفا، همانجا).

برخی به اشتباه ، او را از معاصران ناصرالدین سبکتکین (متوفی 387) دانسته اند (هدایت ؛ مدرس تبریزی ، همانجاها، ج 1، ص 297؛ اته ، ص 38؛ دهخدا، ذیل مادّه )، و برخی از جمله امین احمد رازی (همانجا)، او را معاصر محمود غزنوی (متوفی 421) می دانند. اما چون وفات بهرامی را در 500 دانسته اند (هدایت ، ج 1، ص 449؛ فروزانفر، همانجا)، این اقوال را نمی توان پذیرفت ، یا باید گفت که در ضبط سال وفات او اشتباه شده است .

---

منابع :
(1) کارل هرمان اته ، تاریخ ادبیات فارسی ، ترجمه با حواشی رضازاده شفق ، تهران 1356 ش ؛
(2) علی بن احمد اسدی ، لغت فرس ، چاپ فتح الله مجتبائی و علی اشرف صادقی ، تهران 1365 ش ؛
(3) امین احمد رازی ، هفت اقلیم ، چاپ جواد فاضل ، تهران ( بی تا. ) ؛
(4) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیرنظر محمد معین ، تهران 1325ـ 1359 ش ؛
(5) محمدبن قیس شمس قیس ، کتاب المعجم فی معاییر اشعار العجم ، تصحیح محمدبن عبدالوهاب قزوینی ، چاپ مدرس رضوی ، تهران ( 1338 ش ) ؛
(6) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 1 و 2، تهران 1363 ش ؛
(7) محمدبن محمد عوفی ، لباب الالباب ، چاپ ادوارد براون و محمد قزوینی ، لیدن 1903ـ1906؛
(8) محمدحسن فروزانفر، سخن و سخنوران ، تهران 1358 ش ؛
(9) محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانة الادب ، تهران 1369 ش ؛
(10) مظاهر مصفّا، پاسداران سخن : مجموعة اشعار از رودکی تا عصر حاضر ، ج 1، تهران 1335 ش ؛
(11) احمدبن عمر نظامی ، کتاب چهار مقاله ، چاپ محمدبن عبدالوهاب قزوینی ، لیدن 1327/1909، چاپ افست تهران ( بی تا. ) ؛
(12) رضاقلی بن محمد هادی هدایت ، مجمع الفصحا ، چاپ مظاهر مصفّا، تهران 1336ـ1340 ش .

/ حمیرا زمرّدی /