بهجت مصطفی افندی ، دانشمند و پزشک عثمانی . نوادة خیرالله افندی ، صدراعظم ، و پسر خواجه محمدامین شُکوهی بود؛ در 1188 متولد شد، پس از تحصیل در حوزة علوم دینی ، در 1206 «مُدرّس » شد. سپس در پزشکی تخصص یافته مدارج ترقی را بسرعت پیمود و در 1218 حکیم باشی سلطان (یا، به بیان رسمی تر، «رئیسِ اطبّای سلطانی ») گردید. در 1222، از این سِمَت معزول ولی در 1232 دوباره به همان مقام منصوب شد. در 1237، مغضوب گشت و او را تبعید کردند، ولی در همان سال به کار برگردانده شد. در 1241، پس از انحلال ( سازمان ) ینی چری * ، به عضویت شورای سلطنتی به ریاست محمودِ دوم درآمد. از اینها گذشته ، عهده دار مقامات مذهبی و قضایی مهمی ، از جمله ، «ملاّ یی » ازمیر (1221)، ملاّ یی مصر (1236)، و قاضی عسکری آناطولی (1237) و روم ایلی (1247)، گشت . در ذیقعدة 1249، وفات یافت و در اُسکُدار به خاک سپرده شد.

بهجت افندی یکی از آخرین پزشکان مکتب قدیم بود که پزشکی را توأم با الهیّات و فقه می آموختند و همزمان به کار طبابت و امور دینی می پرداختند. در عین حال ، یکی از پیشروان پزشکی نوین به شیوة اروپایی در ترکیه بود. تحت نظارت او و برادرش ، حکیم باشی عبدالحق ملاّ ، بود که بیمارستان و مدرسة طبّ جدیدی با معلّمانِ آورده شده از اروپا دایر شد. گفته اند که وی نزد یحیی افندیِ سرمترجم ، برخی زبانهای اروپایی را آموخته بود. اگرچه آثار خود او در رشتة پزشکی ، مانند کتاب هزار اَسرار ، عمدتاً سنتّی بود، ترجمة شماری از کتابهای طبّی و علمی مهم غربی ، از جمله رسالة جنر ( پزشک انگلیسی ) دربارة مایه کوبی (واکسیناسیون )، > تاریخ طبیعی بوفون < ، طبیعیدان فرانسوی ، و آثار دیگری دربارة وبا، سیفیلیس و جرب ، به همت او انجام گرفت . توجه و علاقة او به غرب ، در ترجمة ترکی او از کتاب عبدالرحمان جَبَرتی * ( مُظهِرالتقدیس بذهاب دولة الفرنسیس ) دربارة تاریخ اِشغال مصر توسط فرانسویان ، نیز نمایان است ( عنوان ترجمة ترکی کتاب ، تاریخ مصر است ) .

---

منابع :
(1) محمد ثریا، سجل عثمانی ، استانبول 1308ـ 1315، ج 2، ص 31؛
بروسه لی محمد طاهربک ، عثمانلی مولفلری ، استانبول 1333ـ1342،

(2) ج 3، ص 209ـ210؛
(3) فطین داود، تذکرة خاتمة الاشعار ، استانبول 1271، ص 29ـ30؛


(4) A. Adnan-Ad âvar, Osmanl i Tدrklerinde I lim , Istanbul 1943, 194-195;
(5) Osman Ergin, Tدrkiye Maarif Tarihi , II, Istanbul 1940, 280 ff.;
(6) Adolphus Slade, Record of travels in Turkey etc., I, London 1832, 332-333;
(7) A. Sدheyl غnver, Osmanl i Tababeti ve Tanzimat hakk i §nda yeni Notlar , in Tanzimat , I, Istanbul 1940, 936-939.

/ برنارد لویس ( د. اسلام ) /