باشْباقانلِقْ عثمانلی آرشیوی (آرشیو عثمانی ( در ) نخست وزیری ) یا باش وکالت آرشیوی ، محل کنونی نگهداری دفترهای رسمی ، سوابق و اسناد عثمانی . فکر تدارک بایگانی (آرشیو) به منظور حفظ اسناد، از بدو تأسیس دولت عثمانی وجود داشته و گردآوری انبوه و منظم اسناد بایگانی از عهد سلیمان قانونی (حک : 927ـ947) آغاز شده است .

پس از فتح قسطنطنیه (857/1453)، نخستین بار، از یِدی قُله (کاخی در استانبول ) به عنوان مخزن اسناد استفاده شد، اما دفترهای هیئت وزرا («دیوانخانه ») و شوراهای نظامی («اردو دیوانلری ») همچنان در کاخ اَدرْنه باقی ماند و پس از سلطان احمد سوم (حک : 1115ـ1143)، به طوپقاپی سرای * انتقال داده شد. قبل از آن ، اسناد و مدارک ، در «خزینة عامره »، بنایی وسیع در نزدیکی محل برگزاری جلسات هیئت وزرا («قبّه آلْتی »)، درون کیسه و صندوقهایی ، در کنار عواید دولتی و اشیای گرانبها، بایگانی می شد (باش وکالت آرشیوی ، مهمه دفتری ، ش 144، ص 3؛ ش 166، ص 2). در دورة اصلاحات سلطان عبدالحمید اول (حک : 1188ـ1203)، اصول و آیین نامه هایی ناظر بر حفظ اسناد دولتی و اهمیت آنها وضع شد (همان ، ش 183، ص4، حکم 11).

پس از کم اهمیت شدن جلسات هیئت دولت ، بخشی از اسناد دولتی در مخزنی در محلة سلطان احمد، معروف به «سرای عتیق »، و قسمتی در نقاط دیگر، گردآوری شد. اما اسناد مالی همچنان در محلة سلطان احمد، در پادگانی نگهداری می شد.

در اواخر قرن دوازدهم ، باب عالی (پاشا قاپی سی ) یعنی محل کار رسمی صدراعظم ، و سه ادارة بابِ دفتری (رجوع کنید به باب دفترداری * )، باب سرعسکری * و باب مشیخت * ایجاد شد. با توجه به مسافت نسبتاً طولانی بین طوپقاپی سرای و باب عالی و نیاز به اعزام مکرر مأمور برای مراجعه به بایگانی اسناد، در محوطة کاخ صدراعظم ساختمانی برای بایگانی اسناد ساخته شد و بعضی از دفترها بدانجا انتقال یافت .

اسناد باب دفتری ابتدا در دفترخانه ای در طوپقاپی سرای نگهداری می شد. با انتقال این دفترخانه به ادارة مالیة سابق و تأسیس وزارت مالیه در 1253 در محلة سلطان احمد، مخزن ویژه ای برای بایگانی اسناد باب دفتری ساخته شد و در 1317، مغازه های زیرین این مخزن نیز تخلیه و به مخزن اوراق تبدیل شد (باش وکالت آرشیوی ، ارادة مالیه ، ش 17، 1317).

باب سرعسکری ، حاوی دفترهای ینی چری ، دفترهای خاص حق معاش و کنیة اعضای مرکز سپاهیان نوآموز («عجمی اجاقی ») بود. اسناد این اداره پس از انحلال مرکز ینی چری ، به سرای عتیق انتقال یافت و در آنجا برای نگهداری دفاتر «عتیق » (قدیمی ) و همچنین اسناد جدید مخزنی ایجاد شد. از این اداره که بعدها به وزارت جنگ (نظارت حربیه ) تغییر نام یافت ، اسناد بسیار محدودی به بایگانی اسناد عثمانی (عثمانلی آرشیوی ) منتقل شده است . باب مشیخت هم با انحلال مرکز ینی چری ، به بنای امروزی مفتیگری استانبول که در گذشته «آغا قاپی سی » گفته می شد، انتقال یافت و احکام محاکم شرع نقاط مختلف ، در 1312، در آنجا گردآوری شد.

پراکندگی این مخزنها از سویی و عدم تکافوی ساختمان مخزنی که در 1199 درمحل کار صدراعظم احداث شده بود از سوی دیگر، احداث بنای جدیدی را برای بایگانی اسناد ایجاب کرد. با وجود این ، اسناد و مدارک در بسته ها، کیسه ها و صندوقها به طور پراکنده و در وضع نامناسبی نگهداری می شد. محافظت و تنظیم اوراق و اسناد، به مفهوم امروزی ، از 1261 آغاز شد، چنانکه صفوتی پاشا، وزیر مالیة وقت ، در 3 جمادی الاولی 1261 یادداشتی در این باره معروض داشت . از طرفی نیز طرح احداث بنای بزرگ و وسیعی ریخته شد که در آن ، تمامی اسناد عثمانی و همچنین اسناد و مدارکی که از آن پس به وجود می آمد، نگهداری شود، چنانکه در 1262، سلطان عبدالمجید فرمانی دایر بر احداث ساختمان بایگانی اسناد، صادر کرد ( تقویم وقایع ، ش 309). به دنبال آن ، در ششمین ماه صدارت مصطفی رشیدپاشا، طبق فرمان 1264، احداث بنایی به نام «خزینة اوراق » آغاز شد. این بنا که نقشة آن از فوساتی ، معمار ایتالیایی بود، در 1265 به پایان رسید و پس از تجهیز، در 1266 بهره برداری شد.

تا این اواخر، اوراق و اسناد اداره های داخلیه و خارجیه و همچنین مدارک باب عالی موسوم به «مجلس والا» و «دیوان دعاوی »،در ساختمان خزینة اوراق نگهداری می شد؛ واکنون بخش اعظم آن به مخزنهای جدید با قفسه های منظم منتقل شده است .

در اثنای احداث بنای خزینه ، محسن افندی ، منشی («مکتوبچی ») صدارت ، به ریاست آن منصوب شد. او با انتشار آیین نامه ای برای بازشناسی و حفظ اسناد گردآوری شدة دولت عثمانی از بدو تأسیس ، مقرراتی وضع کرد که طبق آن اسناد طبقه بندی شد. سایر اسناد تا انتقال به بنای مذکور، در صندوقهای مطمئن قرار گرفت و سپس در محل جدید نگهداری شد. همچنین کوشش شد که مخازن اسناد مجدداً تنظیم شود تا با جریان پژوهشهای تاریخی رو به گسترش کشورهای اروپا همگام باشد.

خزینة اوراق که تا پایان دولت عثمانی به صورت نهادی وابسته به صدارت فعّالیّت می کرد، در 1301 ش به دستور حکومت جدید ترکیه ، نظام تازه ای یافت . با تأسیس ممیزی مخزن اوراق در دفتر نخست وزیری و تعیین محمود ندیم بیگ ، رئیس خزینة اوراق ، به عنوان ممیز آن ، خزینة اوراق ، بایگانی شورای دولت و بایگانی اسناد صدارت نیز به آن ممیزی پیوست . در 30 اردیبهشت 1312/ 20 مه 1933، ادارة معاونت مدیر خزینة اوراق استانبول با مدیریت اوراق آنکارا ادغام شد و به صورت مدیریت خزینة اوراق نخست وزیری درآمد. اما به موجب مادة 3154 قانون مورخ 30 فروردین 1316/ آوریل 1937، خزینة اوراق از مدیریت اوراق آنکارا تفکیک و ادارة مدیریت بایگانی اسناد خوانده شد و تعداد کارمندان آن نیز افزایش یافت . سپس به موجب مادة 6330 قانون مورخ 18 اسفند 1332/ 9 مارس 1954 راجع به سازمانِ نخست وزیری (باش وکالت )، به سازمان مرکزی نخست وزیری پیوست و به اختصار «باش وکالت آرشیوی » خوانده شد. این بایگانی اسناد در 1339 ش / 1960، به مدیریت کل بایگانی اسناد نخست وزیری تغییرنام داد.

برای تنظیم و تدوین بایگانی اسناد دورة جمهوریت ، در آبان 1355/ اکتبر 1976، سرپرستی بایگانی اسناد جمهوریت در آنکارا تأسیس یافت . طبق مصوبة شمارة 8/4334 مورخ 9 اسفند 1360/ 28 فوریة 1982، نام مدیریت کل بایگانی اسناد نخست وزیری به ادارة سرپرستی بایگانی اسناد عثمانی تبدیل شد و مقررات آن نیز تغییر یافت . در 28 خرداد 1363/ 18 ژوئن 1984، مدیریت کل بایگانی اسناد دولتی تأسیس شد و به صورت یکی از واحدهای اساسی خدماتی تشکیلات مرکزی نخست وزیری درآمد و سرپرستیهای اداره های بایگانی اسناد عثمانی و جمهوریت ، به این مدیریت کل وابسته شدند.

سوابق ، دفترها و اوراق دیوان همایون * ، باب عالی و صدارت اساس بایگانی اسناد عثمانی بود. در دورة جمهوریت ، با انتقال اوراق و اسناد تعدادی از وزارتخانه ها و مؤسسات قرن سیزدهم به این بایگانی اسناد، گامهای مهمی برای تکمیل آن برداشته شد. همچنین اسناد و مدارک خزینة اوراق نظارت خارجیه که در اختیار وزارت امورخارجه بود، به بایگانی اسناد نخست وزیری عثمانی (باشباقانلق عثمانلی آرشیوی ) انتقال یافت .

پس از اعلان مشروطیت دوم و تأسیس انجمن تاریخ عثمانی و انتساب عبدالرحمان شرف بیگ به وقایع نگاری ، تنظیم اسناد و مدارک عثمانی آغاز شد، و در زمان نخست وزیری علی امیری پاشا در فاصلة سالهای 1336ـ1339 ادامه یافت . با این تنظیم ، معروف به «تصنیف علی امیری »، اسناد دورة عثمان اول تا عبدالمجید، به ترتیب زمانی ، دسته بندی شده است . این مجموعه دارای 700 ، 180 سند و 53 جلد فهرست به خط عربی است و فهرست راهنمای اسناد تا زمان محمد چهارم ، با حروف لاتینی ، آماده شده است .

پس از علی امیری ، از 1300 ش هیئت دیگری به ریاست ابن الامین محمود کمال به تنظیم موضوعی اسناد پرداخت . مجموعة ابن الامین در 23 بخش اصلی با ترتیب زمانی غیردقیق است و 125 ، 47 سندِ آن به قرن نهم تا سیزدهم تعلق دارد. فهرست این اسناد در 29 جلد و به خط عربی است .

براثر جنگ استقلال (1298ـ1301 ش / 1919ـ1922) و انتقال پایتخت به آنکارا، و همچنین با کاهش دلبستگی به گذشتة عثمانی ، بایگانی دچار وقفه شد. در 1310 ش /1931، قسمتی از اسنادِ انبار مالیه به بلغارستان فروخته شد و در مطبوعات واکنش گسترده ای به وجود آورد. بویژه نوشته های معلم جودت و ابراهیم حقی قونیه ای که هیئت حاکم را برانگیخت و در 16 مهر 1311/ 8 اکتبر 1932، هیئت جدیدی ، به ریاست معلم جودت ، برای تنظیم اسناد تشکیل شد. کار تنظیم تا 1316 ش / 1937 ادامه یافت . اسناد این مجموعه ، معروف به «تصنیف جودت »، با تقسیم بندیِ موضوعی و دارای هفده بخش اصلی و 833 ، 218 سند است و فهرستی در 34 جلد به الفبای لاتینی دارد.

در 1314 ش / 1935، برای اعمال شیوة نوین تنظیم بایگانی اسناد و به منظور یافتن راه حلی برای بهبود بایگانی اسناد ترکیه ، دکتر لاژوس فکته ، اهل مجارستان و متخصص در فن بایگانی اسناد و تاریخ عثمانی ، به ترکیه دعوت شد و در سالهای 1315ـ 1316 ش / 1936ـ1937، در بایگانی اسناد عثمانی متمرکز در نخست وزیری و بایگانی اسناد موزة طوپقاپی سرای ، نظام نمونة تنظیم اسناد را به مرحلة اجرا درآورد. اسناد در «تصنیف فکته » به سه دستة اصلی «باب آصفی »، «باب دفتری » و «متفرقه » تقسیم شد. این مجموعه ، که سالهای 716ـ1100 را در برمی گرفت ، حاوی 642 ، 4 سند بود. فهرست این اسناد در یک جلد و به خط لاتینی نوشته شده ، ولی فهرست راهنما ندارد و اسنادِ موجود در آن ، در سالهای بعد، به سایر مجموعه ها منتقل شده است .

در 1335 ش / 1956 افراد متخصص و مجرّبی با کمک اسماعیل حقی اوزون چارشیلی شماره رمزهای ویژه ای برای تشکیلات دولت عثمانی ایجاد کردند و تنظیم اسناد دیوان همایون ، باب آصفی ، ایالت ممتازه و مرکز اوراق باب عالی ، با نظام جدید، شروع شد. تنظیم اسناد بخش دیگر بایگانی اسناد ییلدیزـ تأسیس عبدالحمید دوم ـ نیز آغاز شد و مقدار زیادی از آن به انجام رسید. تا 1359 ش / 1980، مجموعاً 5ر2 میلیون سند تنظیم شده بود. مهمترین آنها «تصنیف خط همایون » بود با فهرستی 31 جلدی به خط لاتینی و بدون توالی تاریخی که هنوز فهرست راهنمای آن استخراج نشده است . مجموعة مهم دیگر تصنیف فرمانهاست . فرمانهای سالهای 1255ـ1309، در پنج قسمت و با 458 ، 161 سند گردآوری شده است . برای اسناد هر سال ، فهرستی به الفبای عربی تنظیم ، و اسناد هر قسمت ، جداگانه ، دسته بندی و ضبط شده است . تاکنون بیشتر این فهرستها را به الفبای لاتینی برگردانده اند. فرمانهای سالهای 1310ـ1334 نیز با توجه به وابستگی آنها به وزارتخانه ها و ادارات مهم دولتی در 32 قسمت با فهرستی برای هر سال و هر قسمت به الفبای عربی است .

در 1334/1916، دسته بندی فرمانها براساس اداره ، منتفی و «نظام پرونده » جایگزین آن شد. طبق این نظام ، فرمانها بدون توجه به وابستگی آنها به اداره یا بخشی بخصوص ، براساس موضوع دسته بندی شد و تا پایان حکومت عثمانی ، در هشت دستة اصلی جای گرفت . گرچه این نوع تنظیم از 1334 آغاز شده بود، پاره ای فرمانهای پیش از آن نیز، به سبب اهمیت موضوع ، در این پرونده ها قرار داده شد. برای هر موضوعی ، به اعتبار سال ، فهرستهایی به الفبای عربی تدوین شده که فاقد فهرست راهنماست . گذشته از این ، فرمانهای صادر شده از دورة تنظیمات * ، با بررسی دقیق ، به صورت فرمانهای راجع به مسائل مصر، کرت ، یونان ، بلغار و سیسام دسته بندی شده و برای هر کدام فهرستهایی تهیه گردیده است . فرمانهای مصر چهار فهرست و بقیه هر کدام ، یک فهرست دارند. علاوه بر آن چهار دسته فرمانهای بعد از تنظیمات ، تا 1264، بدقت بررسی ، و به صورت دو دسته فرمانهای راجع به مسائل مهم تدوین شده است .

از دیگر تصانیف مهم بایگانی اسناد نخست وزیری عثمانی ، مجموعة ییلدیز است ، و از اسنادی تشکیل یافته که در عهد سلطنت عبدالحمید دوم (1293ـ1327) در کاخ ییلدیز گردآوری شده است . این بایگانی اسناد دارای شش قسمت اصلی است . قسمت اسناد اساسی ییلدیز، که در خدمت پژوهشگران قرار دارد، به چهل گروه اصلی تقسیم ، و فهرستی نیز برای آنها تهیه شده است . از میان پنج قسمت دیگر بایگانی اسناد ییلدیز، چهارده فهرست بخش معروضات خصوصی صدارت ، سه فهرست معروضات رسمی صدارت ، و یازده فهرست بخش معروضات متنوع تجزیه و تحلیل و تنظیم رایانه ای بخش «اوراق پراکندة » ییلدیز نیز به پایان رسیده است . از این بخش «اوراق کامل پاشا»ی ییلدیز، در دو فهرست تحلیل شده و از سوی دیگر، دسته بندی دفترهای رمز ییلدیز نیز در جریان است .

در بایگانی اسناد نخست وزیری عثمانی ، اسناد تنظیم شده ای که از دفتر تشکیل می شود جای مهمی دارد. اسنادی که گروهی به سرپرستی کامل کپه جی ـ از مسئولان آرشیو ـ تنظیم کرده اند و به نام او «تصنیف کپه جی » خوانده می شود، اغلب از دفترهای ادارات مالیه تشکیل یافته است . علاوه بر این ، دفترهای ادارات دیوان همایون و باب آصفی نیز که با توجه به ادارة متعلق به آن ، دسته بندی شده ، در این تصنیف جای گرفته است . تعداد دفترهای ادارة باب دفتری ، که به شمارة کل 500 ، 7 ختم می شود، بیش از سایر دفترها و دارای فهرستی یک جلدی به الفبای لاتینی است . در این فهرست ، نام دفترها با ذکر اداره ای که متعلق به آن بوده ، و همچنین با شمارة کل و جزء و سال آنها آمده است .

در میان اسناد تنظیم شدة بایگانی اسناد عثمانی ، دفترهای مختلف دوایر مالی ، بخصوص دفاتر طبقه بندی شدة تحویلی از مالیه که 811 ، 23 فقره را در برمی گیرد، دارای اهمیت خاصی است . این دفترها راجع به آمار املاک ، کاخ پادشاهی (سرای ) و مواجب ینی چری ، از عهد سلطان محمدفاتح تا قرن چهاردهم نوشته شده است . این دفترها که از مدتها پیش دسته بندی و تحلیل شده ، دارای فهرستی 25 جلدی به خط لاتینی است . علاوه براین ، در میان اسنادی که در 1324 ش / 1945 از مالیه (دارایی ) تحویل گرفته شده و شامل دفتر، اوراق و کتاب بوده ، حدود بیست قطعه وقفنامه (وقفیه ) نیز یافت شده که تحت عنوان وقفنامه های تحویلی از مالیه دسته بندی شده است .

اوراق و اسناد تحویلی از مدیریت املاک ملی در 1320 ش / 1941 نیز تحت عنوان دفاتر و اسناد تحویلی از املاک ملی تنظیم شده و شامل 36 فقره ، از جمله سیزده دفتر، است . این مدارک دفاتر املاک ملی نیز خوانده می شود.

برای شناخت ارکان دولت عثمانی در قرن سیزدهم ، مجموعة دفترهای سجل عمومی دارای ارزش زیادی است . این مجموعه که شامل 196 دفتر است ، ترجمة حال 137 ، 92 تن از مأموران دولت را در بردارد و برای این دفترها فهرستی الفبایی در هفده جلد با قطع بزرگ ، تهیه شده است . همچنین «مجموعة دفاتر سجل ، کنیه و معاش کارکنان و مستخدمان خزینة خاصه » از یازده دفتر تشکیل شده که برای نامهای یاد شده در آن ، فهرستی تهیه شده است . علاوه بر این ، مجموعه ای از نقشه و طرح نیز وجود دارد که دو فهرست جداگانه برای آن تهیه شده است .

آن دسته از دفترهای موجود در بایگانی اسناد نخست وزیری عثمانی که در اختیار پژوهشگران قرار داده می شود، دفاتر دوایر مختلف دیوان همایون ، باب آصفی ، باب دفتری ، باب عالی و همچنین دفترهای متعلق به صندوق دریافت و پرداخت دفترخانه (دفترخانة امانتی ) است . دفتر مخزن در دو جلد تدوین شده و نوعی دفتر موجودی و ثبت و سجل شمرده می شود. از میان مجموعة مندرج در این دو دفتر، مجموعة «دفترهای مهمه »، از دفاتر متعلق به «دیوان همایون » است که از 263 دفتر تشکیل شده است (رجوع کنید به مهمه دفتری ). یکی دیگر از مهمترین مجموعه های بایگانی اسناد نخست وزیری عثمانی ، مجموعة دفترهای ثبت املاک و آمار ( تاپو ـ تحریر ) است که فهرست منظم آن به الفبای لاتینی تهیه شده است (رجوع کنید به تاپو تحریر دفترلری ).

تلاش برای گردآوری مجموعة دفترها، در بایگانی اسناد نخست وزیری عثمانی ، پس از 1359 ش / 1980، بار دیگر رونق گرفت . پشتوانة مالی وسیعی ایجاد شد و امکانات بسیاری برای تأمین ساختمان ، نیروی انسانی ، و لوازم و تجهیزات آن فراهم آمد، و به کار تنظیم اسناد و مدارک سرعت داده شد. در نتیجه ، دفترهای مرکزی پیش از تنظیمات ، راجع به 862 تا 1254 در 39 فهرست ، دفترهای نظارت مالیه در 26 فهرست ، دفترهای مرکز تفتیش روم ایلی ، مجلس والا، نظارت صحیّه ، نظارت ضربخانه ، ادارة مکاتبات نخست وزیری (قلم آمَدی )، باب سرعسکری و نظارت خزینة خاصه هر کدام به صورت یک فهرست تنظیم شد. علاوه بر این ، اسناد باب آصفی ، تفتیش روم ایلی ، ادارة ایالت ممتازه و بخشهای سیاسی و حقوقی ییلدیز، نظارت داخلی و ادارة عمومی به صورت 85 فهرست برای پژوهش عرضه شد.

---

منابع :
(1) باش وکالت آرشیوی ، ادارة مالیه ، 1317؛
(2) همو، مهمه دفتری ؛
(3) عصمت بنارق ، نجاتی آقتاش ، الارشیف العثمانیه ، عمان 1986؛
(4) تاپو تحریر دفترلری ؛
(5) تقویم وقایع ، ش 309 (2/2/1262)؛
(6) سجل عمومی دفترلری تصنیفی ؛
(7) عبدالرحمن شرف ، «اوراق عتیقه و وثائق طاهریه مز»، تاریخ عثمانی انجمن مجموعه سی ، ج 1 (1326)، ص 9ـ19؛
(8) قانوننامه ، کتابخانة عاطف افندی ، ش 1734، گ 12/؛


(9) I smet Binark, Ar í iv ve Ar í ivcilik Bilgileri , Ankara 1980, 29-30;
(10) idem, "Bizde Devlet Ar í ivi Konusu", TKDB , XXX/2 (1981), 57-66;
(11) Atillہ ´ etin. "Les Archives de la Prإsidence du Conseil (Ba í bakanl â k Ar í ivi) ب Istanbul", ـludes Mإdiإvales et Patrimoine Turc , paris 1983, 27-54;
(12) idem, "Les Archives de Turquie, Aperµu Historique et perspectives", Travaux et Recherches en Turquie 1983, Collection Turcica IV, Paris 1983, 161-178;
(13) idem, "Ba í bakanl â k Ar í iv â ", TDA , 1/4 (1980), 68-89;
(14) idem, Ba í bakanlik Ar í ivi K i lavuzu , Istanbul 1979;
(15) idem, "Cumhuriyetin I lk Y â l â ar â nda Ar í ivlerimize Ait Belgeler", TDA , no. 47 (1987), 85-109;
(16) idem" Tدrkiye Bدyدk Millet Meclisi Hدkدm/erinin, Osmanl â Devleti Ar í ivi ve Mدlga Sadہret Evrہk â n â n Muhہfazas â Hakk â nda Ald â g â § kararlara ¢it Ba'z â Belgeler", TED , no. 12 (1982), 593-610;
(17) idem, "Y â ld â z Ar í ivi'ne Dہir", TD , no. 32 (1979), 563-586;
(18) Paul Dumont, "Les Archives Ottomanes en Turquie", Les Arabes Par Leurs Archives (XV e -XX e Siةcle ), Paris 1976, 229-243;
(19) El 2 , s.v. "Ba í vekalet Ar í ivi" (by B. Lewis);
(20) Salahaddin Elker, "Mustafa Re í id Pa í a ve Tدrk Ar í ivcilig § i" TTK Teblig § ler , IV (1952), 182-189;
(21) Muzaffer Erdog § an, "Osmanl â Mimari Tarihinin Ar í iv Kaynaklar â ", TD , III/5-6 (1953), 95-122;
(22) idem, "Osmanl â Mimarisi Tarihinin Otantik Yazma Kaynaklar â " VD , VI (1965), 111-136;
(23) Osman Nuri Ergin, Muallim M. Cevdet'in Hayat i , Eserleri ve Kدtدphanesi , Istanbul 1937, 106-209;
(24) Rahim Eri í ti, "Devlet Ar í ivlerinde Yeni bir Dخnem", TKDB , XXXIV (1985), 30-32;
(25) E í ref E í refog § lu, "Bہb- â ¢lر Evrak Odas â Sadہret Evrak â ve Provenance Sisteminin Uygulanmas â ", TED , no. 7-8 (1977), 225-232;
(26) idem, "Mدmtہze Kalemi ve Bulgaristan Belgeleri", GDAAD , no. 6-7 (1978), 189-203;
Lajos Fekete, "غber

(27) Archivali en und Archivwesen in der Turkei", Act. Dr.

(28) Hung ., III, Wien 1953, 179-206;
(29) Nejat Gخyدn µ , "XV. Yدzy â lda Ruأs ve عnemi", TD , XVII/22 (1968), 17-34;
(30) Raoul Gueze, "Il Ba í vekalet Ar í ivi in Istanbul", Rassegna Degli archivi di Stato , no. 28, Roma 1968, 598-622;
(31) I . Hakk â Konyal â , "Tدrk Ar í ivi", Tarih Hazinesi , no. 5 (1951), 234-238;
(32) idem, "Tدrk Hazine-i Evrak â ", Tarih Hazinesi , no. 4, Istanbul 1951, 175-178;
(33) Bernard Lewis, "The Ottoman Archives as a Source for the History of the Arab Lands", JRAS (1951), 139-155;
(34) Osmanl i Ar í ivi Bدlteni , I, Istanbul 1990;
(35) Midhat Sertog § lu, "Ar í iv: I stanbul'da Bulunan Evrak Hazinesi", I st. A , II, 1064-1066;
(36) idem, "Diplomatik Bilgisi Bak â m â ndan Ba í vekہlet Ar í ivi", TTK Bildiriler , V (1960), 355-364;
(37) idem, Muhteva Bak â m â ndan Ba í vekہlet Ar í ivi, Ankara 1955;
(38) Stanford J. Shaw. "The Y â ld â z Palace Archives of Abdulhamid II", Ar. Ott ., III (1971), 212-237;
(39) Cevdet Tدrkay, "Osmanl â I mparatorlug § unda Ar í iv", BTTD , II/7 (1968), 44-47;
(40) Paul Wittek, "Les archives de Turquie", Byzantion , XIII, Bruxelles 1938, 691-699;


(41) / نجاتی آقتاش ؛
یوسف خلج اوغلی

با اندکی تلخیص از: د. ا. د. ترک

تصاویر این مدخل:
فرمان بایگانی کردن اوراق دولتی منبع:د.ا.د.ترک