responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2193

 

بهاری ، شیخ محمدباقر بن محمدجعفر، مجتهد متنفذ و از رهبران مشروطه خواه همدان . به نوشتة فرزندش در 1275 (مرعشی ، ش 2، ص 67) و به قول دیگر در 1277 در روستای بهارِ همدان به دنیا آمد (امین ، ج 3، ص 537؛ حرزالدین ، ج 1، ص 144). در کودکی به علت ناتوانی در فراگیری ، از مکتب اخراج شد، اما بعدها به عنوان یکی از علمای بزرگ همدان شناخته شد (امین ، همانجا). ابتدا نزد پدرش درس می خواند، سپس به همدان رفت و مقدمات را در مدرسة آخوند ملاحسین همدانی نزد محمد اسماعیل همدانی فراگرفت . بعد از آن به بروجرد رفت و نزد میرزا محمود طباطبائی ، صاحب المواهب (شرح منظومة بحرالعلوم )، دروس سطح را به پایان رسانید. پس از طی مراتب بعدی تا درس خارج ، در 1297 به نجف رفت و اخلاق و سلوک و حکمت را نزد علامة بزرگ ملاحسین قلی همدانی شَوَنْدی آموخت ، و از شاگردان خاص او شد. با درگذشتِ استادش و پس از بیست سال اقامت در نجف ، در 1316 به همدان بازگشت (همانجا؛ درخشان ، ج 2، ص 51؛ مرعشی ، ش 2، همانجا، ش 3، ص 3، 5).

دیگر استادان او در نجف عبارت بودند از: میرزا محمدحسن شیرازی ، شیخ محمد حسین کاظمی ، ملامحمد شَرَبیانی ، ملامحمد ایروانی ، حاج میرزا حسین خلیلی ، شیخ حسن مامقانی ، شیخ محمد طه نجف ، میرزا حبیب الله رشتی و نیز آخوند ملامحمد کاظم خراسانی و شیخ لطف اللّه مازندرانی (همانجاها؛ حرزالدین ، ج 1، ص 145).

پس از درگذشت مجتهد مبرّز همدان ، حاج سیدعبدالمجید گروسی (متوفی 1318)، بهاری به خواهش اهالی شهر تصدی مناصب دینی و امامت مسجد جامع و تولیت موقوفات آن را به عهده گرفت و در کنار آن برای امرار معاش به کشاورزی اشتغال داشت (اذکایی ، 1374 ش ، ص 7؛ مرعشی ، ش 2، ص 68). او به اجرای احکام الهی و حدود شرع سخت پایبند بود و زمانی که دیگران جرأت اجرای حدود را نداشتند، شخصاً به اجرای آنها می پرداخت (درخشان ، همانجا).

بهاری به عنوان یک روحانی انقلابی ، در نهضت مشروطه در همدان سهم مهمی داشت و به نفع مشروطه در آنجا جنبشهایی برپا کرد (مرتضوی برازجانی ، ص 80؛ مرعشی ، ش 2، همانجا)، اما در ادبیات مشروطه از او کمتر نام برده شده است . او از لحاظ فکری نیز از جنبش مشروطه حمایت می کرد و ایضاح الخطا را در همین خصوص نوشت که ردّی بود بر بیانیة شیخ فضل الله نوری * و انتقاد از استبداد و بیان زیانهای آن ( دایرة المعارف تشیع ، ذیل مادّه ؛ اذکایی ، 1375 ش ، ص 153). به عقیدة وی ، میان «مشروطه » و «مشروعه » هیچگونه تعارضی وجود ندارد و مشروطه همان مشروعه است . وی در نهضت روحانیون عدالتخواه تهران و هجرت ایشان به قم در جمادی الا´خرة 1324 نیز شرکت فعال داشت ، هر چند به علت بی نتیجه ماندن آن از نیمه راه بازگشت . همچنین در انتخابات مجلس اول از همدان با تأیید حاج شیخ تقی وکیل الرعایا، سهم بسزایی در حمایت از مشروطه داشت . بهاری در 22 شعبان 1325 به عضویت «انجمن ولایتی » همدان ، و سپس به ریاست آن برگزیده شد ( دایرة المعارف تشیع ، همانجا؛ اذکایی ، 1374 ش ، ص 8). در مبارزة مسلّحانه در دورة استبداد صغیر بر ضد محمد علیشاه قاجار، به تشکیل دسته ای مسلح در همدان مبادرت کرد ( دایرة المعارف تشیع ؛ اذکایی ، 1375 ش ، همانجاها) و قصد داشت که هنگام تبعید آیت اللّه بهبهانی * ، رهبر متنفذ مشروطه ، به عتبات عالیات ، به یاری این دسته به سربازان دولتی حمله کند، اما آیت اللّه بهبهانی او را از این کار بازداشت . علی رغم این فعالیتها، در قضیه فرار سیدجمال الدین واعظ به همدان پس از کودتای محمد علیشاه ، به بهانه ای حاضر به شفاعت او نشد (صفایی ، ج 1، ص 198؛ مرتضوی برازجانی ، ص 80؛ اذکایی ، 1374 ش ، ص 8 ـ9).

در 1328، مجلس شورای ملی بهاری را به عنوان یکی از پنج مجتهد بزرگ ایران («هیأت خمسة علمیّه ») به عضویت مجلس برگزید، اما وی آن را نپذیرفت . در اوایل 1329 که «هیأت اتحادیه » با عضویت شصت الی هفتاد تن از علمای اعلام تشکیل شد، شیخ باقر به ریاست آن برگزیده شد و گویا ریاست انجمن ولایتی را به امام جمعه همدان واگذاشت . مخالفت بهاری با سالارالدوله ، برادر محمد علیشاه که کردستان را تصرف کرده بود، به حدی بالا گرفت که نیروهای سالار قصد به توپ بستن منزل او را داشتند، اما حملة مردم و طرفداران بهاری به ایشان مانع این امر شد. عوامل محمد علیشاه و سالارالدوله ، چندین بار قصد ترور بهاری را داشتند که موفق نشدند. بهاری در رجب 1332، خود را نامزد نمایندگی دورة سوم مجلس از همدان کرد، اما رأی نیاورد. ظاهراً سختگیریهای او در اجرای حدود و احکام شرعی تا حدی از مقبولیت او کاست و سرانجام او را خانه نشین کرد. وی در طول زندگی خود به شاه ، وزیر و وکلا نیز در باب جلوگیری از منهیات و امر به معروف و موارد دیگر تذکرهایی می داد که برخی از تلگرافهای او در این خصوص موجود است . او سال بعد، یعنی در 1333، در همدان درگذشت ( دایرة المعارف تشیع ، همانجا؛ اذکایی ، 1374 ش ، ص 8).

بهاری بیشتر اوقات خود را به تدریس و تألیف می گذراند. او نزدیک به شصت کتاب و رساله در موضوعاتی چون فقه ، حدیث ، اصول و رجال به فارسی و عربی تألیف کرد ( دایرة المعارف تشیع ؛ درخشان ، همانجاها) از جمله : الفوائد الاصولیة در موضوع تسامح در ادلة سنن ؛ دعوة الرشاد در ردّ اشاعره ؛ روح الجوامع در علم رجال ؛ الجمع بین فاطمیّتین ؛ اعلان الدعوة و الدعوة الحسینیة در استحباب گریه کردن برای امام حسین علیه السلام ؛ الدرة الغرویة و التحفة الحسینیة در سه جلد؛ در احوالات حضرت سیدالشهداء علیه السلام ؛ رساله ای دربارة عدالت ؛ رسالة الوجیزة در غیبت امام عصر (عج )؛ آیة کن فیکون ، رساله ای دربارة اینکه این آیه در تأیید عقاید اخباریها نیست ؛ التنبیه علی امرالکتب ، دربارة تحریف در نسخه های چاپ شده در بعضی کشورهای اسلامی ؛ تسدیدالمکارم و تفضیح الظالم ، در بیان تحریف نسخة چاپ شدة کتاب مکارم الاخلاق طبرسی چاپ 1303 مصر. وی همچنین دارای حواشی و ردیّه هایی است ، از جمله حاشیه بر قوانین میرزای قمی ، فرائد الاصول و مکاسب شیخ انصاری ، المقاصد العلیة شهید ثانی ، منبع الحیاة سید نعمت الله جزائری ، الفیة ابن مالک ؛ ردیّه بر نصاری ، ردّ بر منکران صاحب الزمان و ردّ بر قصیدة بغدادیه که در انکار وجود صاحب الزمان بوده است ( دایرة المعارف تشیع ، همانجا؛ درخشان ، ج 2، ص 52؛ حرزالدین ، ج 1، ص 146؛ مدرس تبریزی ، ج 6، ص 379؛ مرعشی ، ش 2، ص 68ـ74، ش 3، ص 93).

همنامی بهاری و پدرش ، با شیخ محمدباقر محمد جعفر الجندقی (متوفی 1319) رئیس فرقة شیخیة همدان ، برخی انتسابات و اشتباهات راجع به تألیفات این دو در منابع پدید آورده است ( دایرة المعارف تشیع ؛
امین ، همانجاها).


منابع :
(1) پرویز اذکایی ، «برگهایی از تاریخ سوسیال دموکراسی همدان »، گفتگو ، ش 12، (تابستان 1375)؛
(2) همو، «بهار و بهاری »، همدان ( فصلنامه )، سال 1، ش 4، (زمستان 1374)؛
محسن امین ، اعیان الشیعه ،

(3) چاپ حسن امین ، بیروت 1403/1983؛
(4) محمدبن علی حرزالدین ، معارف الرجال فی تراجم العلماء و الادباء ، قم 1405؛
(5) دایرة المعارف تشیع ، زیر نظر احمد صدر حاج سیدجوادی ، کامران فانی ، و بهاءالدین خرمشاهی ، تهران 1366 ش ـ ، ذیل «بهاری ، محمدباقر» (نوشتة پرویز اذکایی )؛
(6) مهدی درخشان ، بزرگان و سخن سرایان همدان ، تهران 1341ـ1342 ش ؛
(7) ابراهیم صفایی ، رهبران مشروطه ، ج 1، تهران 1363 ش ؛
(8) محمدعلی مدرس تبریزی ، ریحانة الادب ، تهران 1369 ش ؛
(9) اسماعیل مرتضوی برازجانی ، زندانی بزهرود ، تهران 1337 ش ؛
(10) محمود مرعشی ، «کتابخانة شخصی آیت الله بهاری همدانی (ره )»، شهاب ، سال 4، ش 2 (تابستان 1377)، ش 3 (پاییز 1377).

/ محمدکاظم آسایش طلب طوسی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2193
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست