بَهار عَجم ، لغت نامة فارسی از جمله تألیفات مشهور هندی قرن دوازدهم ، همراه با شواهد ادبی . این اثر تألیف لاله تیک چند (پیک چَند یا لالاتیک ) متخلص به بهار * ، و مشتمل بر حدود ده هزار واژه است (دبیرسیاقی ، ص 167).
مؤلّف ، که خود شاعر بوده ، از جوانی به تحقیق در لغات فارسی و اصطلاحات و امثال آثار معاصران و گذشتگان پرداخته و در بیست سال آنها را از کتابهای مشهور و دیوانهای شاعران جمع آوری کرده و سرانجام در پنجاه و سه سالگی به تألیف بهار عجم پرداخته است . سال تألیف آن را به حساب جُمّل «یادگار فقیر حقیر بهار» برابر با 1152 ذکر می کند (بهار، ج 1، دیباچه ، ص 2). ترتیب لغات در این فرهنگ الفبایی است ، و مؤلف حرف اول لغات را «باب » و حرف دوم آنها را «فصل » قرار داده و هر لغت را با متعلقات آن آورده است (همانجا). نقل بعضی از واژگانی را که گذشتگان به کار برده اما معاصرانِ او ثبت و ضبط نکرده اند، و نیز نقل برخی از واژگان عربی و هندی را که فارسی زبانان در آنها دخل و تصرّف کرده اند، از ویژگیهای کار خود برشمرده است (همان ، ج 1، دیباچه ، ص 3). به گفتة مؤلف ، ذکر شواهد متعدّد در مورد برخی از لغات برای تأیید صحتِ معانی آنهاست ، نه برای مقصودی دیگر (همانجا). فهرست منابع مستند خود را ـ که حدود نود کتاب است ـ در پایان دیباچة فرهنگ آورده است (همان ، ج 1، دیباچه ، ص 43)؛ از جمله : تنبیه الغافلینِ سراج الشّعراء؛ مصطلحات الشّعراء وارسته ؛ رسالة مختصر محمدافضل ثابت ؛ رسالة مخلص کاشی ؛ فرهنگ جهانگیری ؛ ملحقات برهان قاطع * ؛ شرح میرابوالحسن فراهانی بر قصاید انوری (همان ، ج 1، دیباچه ، ص 3)؛ فرهنگ رشیدی ؛ سراج اللّغة خانِ آرزو، ترجمة مجالس النفائس امیرعلیشیر نوائی ؛ تذکرة نصرآبادی ؛ تذکرة الشّعرای میرزا سرخوش ؛ شرح گلستان ؛ شرح اسکندرنامه و شرح نصاب صبیان (همان ، ج 1، دیباچه ، ص 4) و دهها دیوان شعر فارسی .
این فرهنگ در زمان حیات مؤلّف هفت بار زیرنظر خود او طبع شد (داعی الاسلام ، ج 5، دیباچه ، ص 43) و پس از درگذشت وی در دهلی به نام مصطلحات بهار عجم در 1269/ 1852 به چاپ رسید. در ربیع الاول 1312/ سپتامبر 1894 نیز، به مباشرت مولوی هادی علی از روی نسخه ای به خط مؤلف در لکهنو در دو مجلّد به قطع بزرگ پهن تر از رحلی و در 512 صفحه طبع شد که تاریخ اتمام طبع مجلد دوم آن ، ربیع الاول 1312 ذکر شده و در آغاز هر مجلد، فهرست بابها و فصول فرهنگ آورده شده است . چاپ سومی از آن نیز در 1334/ 1916 در بمبئی صورت گرفته است (دبیرسیاقی ، همانجا).
منابع : (1) لاله تیک چند بهار، بهارعجم ، چاپ مولوی هادی علی ، لکهنو 1334/ 1916؛ (2) محمدعلی داعی الاسلام ، فرهنگ نظام ، تهران 1362ـ 1364 ش ؛ (3) محمد دبیرسیاقی ، فرهنگهای فارسی و فرهنگ گونه ها ، تهران 1368 ش .