responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2078

 

بوشَنجی ، ابوالحسن علی بن احمد، از صوفیان و جوانمردان خراسان در نیمة اول قرن چهارم ، از مردم بوشنج * از توابع هرات . وی را نباید با ابوالحسن عبدالرحمان بن محمدبن مظفر داودی بوشنجی (متوفی 467) که فقیه بوده و در بوشنج درگذشته است ، اشتباه کرد (صریفینی ، ص 483ـ484؛ رسالة مزارات هرات ، تعلیقات فکری سلجوقی ، ص 140). از تاریخ تولد او اطلاع دقیقی نداریم ولی از آنجا که گفته اند در جوانی ، ابوعثمان حیری * (متوفی 298) را دیده است (سلمی ، ص 458؛ انصاری ، ص 421)، باید در اواسط نیمة دوم قرن سوم متولد شده باشد. به سال 297 به نیشابور رفت (ابن عساکر، ج 41، ص 212). در آنجا روزگاری چند مرید ابوعثمان حیری بود (سبکی ، ج 3، ص 344). پس از فوت ابوعثمان به بغداد رفت و در زمرة مریدان ابومحمد جُریری * (متوفی 312 یا 314) و ابن عطا (متوفی 309) درآمد و با ابوبکر شبلی * (متوفی 334) مصاحبت داشت . سپس به دمشق رفت و در آنجا مرید ابوعمرو دمشقی (متوفی 320) و طاهر مقدسی شد (سلمی ؛ انصاری ؛ سبکی ، همانجاها). پس از آن ، به بوشنج بازگشت . گفته اند که در آنجا زندیقش خواندند (عطار، ص 521). پس ، در 340 به نیشابور رفت و تا پایان عمر در همانجا سکونت گزید (شعرانی ، ج 1، ص 14؛ ابن عساکر، همانجا). در نیشابور برای او دارالتصوفی بنا کردند (ابن عساکر، همانجا؛ ابن ملقن ، ص 252) و شاگردان و مریدان بسیاری یافت (ابن تغری بردی ، ص 320). از داستانهایی که دربارة او نقل می کنند چنین برمی آید که از مشایخ مشهور نیشابور به شمار می آمده است (عطار، ص 521 ـ523). وی در پایان عمر عزلت گزید و سرانجام در 348 (سلمی ؛ انصاری ؛ ابن ملقن ، همانجاها) یا 347 (سبکی ، همانجا؛ اسنوی ، ج 1، ش 189) وفات یافت و در محلة فَز در کنار قبر حمدون قصار و ابوعلی ثقفی به خاک سپرده شد (حاکم نیشابوری ، ج 2، ش 2778).

بوشنجی شافعی مذهب بود (سبکی ؛ اسنوی ، همانجاها) و از ابوجعفر شامی ، حسین بن ادریس انصاری هروی و دیگران حدیث شنیده بود (سبکی ، همانجا). ابوعبدالرحمان سلمی او را محدّث دانسته و حدیثی مسند از او نقل کرده است (در بعضی نسخ ؛ ص 455ـ456؛ ابونعیم ، ج 10، ص 379)، اما به نقل از حاکم نیشابوری * ، نویسندة تاریخ نیشابور ، که ظاهراً قدیمترین گزارش احوال بوشنجی از اوست ، گفته اند که او محدث نبوده و تنها یک حدیث مسند نقل کرده است (رجوع کنید به سبکی ، ج 3، ص 345). حاکم ، بوشنجی را در نیشابور دیده بود و گویا خود از مریدان او بوده است (صریفینی ، ص 6).

بوشنجی در پاسخ سؤالات مریدان و در توضیح اصطلاحاتی چون توحید، تصوف ، محبّت ، فتوت ، مروّت و طریقت سخنان کوتاه پرمغزی گفته است . این سخنان و همچنین حکایاتی که از بوشنجی نقل کرده اند از منابعی است که ما را با طریق فتوت * و آداب آن آشنا می کند (رجوع کنید به سلمی ، ص 459ـ 461؛
ابن عساکر، ج 41، ص 217ـ212؛
سبکی ، ج 3، ص 344ـ 345). برخی از این سخنان در کتابهای صوفیه تا قرون متمادی نقل شده است ؛
از جمله این سخن که دربارة تصوف گفته است : «امروز نامی است بی حقیقت ، پیش از این حقیقتی بود بی نام » (هجویری ، ص 49؛
سلمی ، ص 459؛
انصاری ، ص 422؛
عطار، ص 522؛
جامی ، ص 230).


منابع :
(1) ابن تغری بردی ، النجوم الزاهرة فی ملوک مصر و القاهرة ، مصر 1932؛
(2) ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق ، ج 41، چاپ علی شیری ، بیروت 1417/1996؛
(3) ابن ملقن ، طبقات الاولیاء ، چاپ نورالدین شریبه ، مصر 1406/1986؛
(4) احمدبن عبدالله ابونعیم ، حلیة الاولیاء و طبقات الاصفیاء ، ج 10، بیروت 1407/1987؛
(5) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، بغداد 1390؛
(6) عبدالله بن محمد انصاری ، طبقات الصوفیه ، به تصحیح و حواشی عبدالحی حبیبی قندهاری ، چاپ حسین آهی ، تهران 1362 ش ؛
(7) عبدالرحمان بن احمد جامی ، نفحات الانس من حضرات القدس ، چاپ محمود عابدی ، تهران 1370 ش ؛
(8) محمدبن عبدالله حاکم نیشابوری ، تاریخ نیشابور ، ترجمة محمدبن حسین خلیفة نیشابوری ، چاپ محمدرضا شفیعی کدکنی ، تهران 1375 ش ؛
(9) راسلة مزارات هرات ، به تصحیح و حواشی فکری سلجوقی ، کابل 1967؛
(10) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ محمود محمد طناحی و عبدالفتاح محمد علو، قاهره 1964ـ1976؛
(11) محمدبن حسین سلمی ، طبقات الصوفیة ، چاپ نورالدین شریبه ، قاهره 1389/1969؛
(12) عبدالوهاب بن احمد شعرانی ، الطبقات الکبری ، مصر 1343/1925؛
(13) ابراهیم بن محمد صریفینی ، تاریخ نیسابور: المنتخب من السیاق ، چاپ محمد کاظم محمودی ، قم 1362 ش ؛
(14) محمدبن ابراهیم عطار، تذکرة الاولیاء ، چاپ محمد استعلامی ، تهران 1360 ش ؛
(15) علی بن عثمان هجویری ، کشف المحجوب ، چاپ و. ژوکوفسکی ، تهران 1371 ش .

/ رضا پورجوادی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 2078
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست