بوزجانی ، ابوذر ، زاهد کَرّامی و شاعر پارسی گوی قرن چهارم از مردم بوزْجان * . از زندگی او اطلاع چندانی در دست نیست جز اینکه در بوزجان می زیسته و ظاهراً در زمان حیات شهرتی داشته است ؛ چنانکه از نقاط مختلف به دیدارش می شتافتند (رجوع کنید به منتخب رونق المجالس ، ص 57 ـ 58). گفته اند سبکتکین (متوفی 387)، پادشاه غزنوی ، که خود از کرّامیه * بوده است (ذهبی ، ج 16، ص 500) همراه فرزند خردسالش محمود به دیدار بوزجانی رفت و او سبکتکین را نصیحتهای درشت کرد، اما محمود را نواخت (جامی ، 1370 ش ، ص 362). دربارة احوال او آورده اند که چند شبانه روز در نیشابور در سرای دوستی بر پای ایستاده بود بی آنکه چیزی بخورد، نماز بخواند یا حتی دمی بنشیند. ژنده پیل این حال او را غلبة تحیّر خوانده است (1368 ش ب ، ص 63). به نقل از خواجه عبدالله انصاری که از فردی به نام صیاد گورگیر مطالبی دربارة بوزجانی شنیده بود، گفته اند که او «خداوند کرامات ظاهر» بوده است (رجوع کنید به جامی ، 1370 ش ، همانجا؛ همو، 1343 ش ، ص 20ـ21). برخی احوال و کرامات منسوب به او ضمن حکایاتی که دربارة او نقل کرده اند، آمده است (همو، 1370 ش ، همانجا؛ منتخب رونق المجالس ، همانجا). وی در حدود 370 وفات یافت (شفیعی کدکنی ، ص 439) و در صحن مسجد جامع بوزجان به خاک سپرده شد (ژنده پیل ، 1368 ش ب ، ص 183). قبر وی در طول قرون زیارتگاه مردم ناحیه بوده است (شفیعی کدکنی ، ص 455ـ457؛ منشی ، ص 106). از سروده های عربی او یک بیت محتوم (رجوع کنید به ژنده پیل ، 1368 ش الف ، ص 169؛ جامی ، 1370 ش ، همانجا) و چند بیت دیگر که احتمالاً از اوست (رجوع کنید به عبدالوهاب بن محمد، گ 16 پ ؛ شفیعی کدکنی ، ص 441ـ442) در منابع موجود است . از سروده های فارسی او نیز چند قطعه باقی مانده است (رجوع کنید به شفیعی کدکنی ، ص 457ـ461)، از جمله : تو عیب بنده به علم ازل همی دیدی / پسند کردی و با عیب ما تو بخریدی // کنون همانم معیوب و تو به علم همان / به عیب رد مکن آن را که خود پسندیدی (ژنده پیل ، 1368 ش الف ، ص 199) که عیناً ترجمه سخنی است از یحیی بن معاذ، عارف و واعظ قرن سوم (شفیعی کدکنی ، ص 460). اشعار فارسی او از نخستین اشعار عرفانی به زبان فارسی است (همان ، ص 431).

---

منابع :
(1) عبدالرحمان بن احمد جامی ، مقامات شیخ الاسلام ، چاپ فکری سلجوقی ، تهران 1343 ش ؛
(2) همو، نفحات الانس ، چاپ محمود عابدی ، تهران 1370 ش ؛
(3) محمدبن احمد ذهبی ، سیراعلام النبلاء ، ج 16، چاپ شعیب ارنؤوط و اکرم بوشیی ، بیروت 1403/1983؛
(4) احمدبن ابوالحسن ژنده پیل ، انس التائبین ، چاپ علی فاضل ، تهران 1368 ش الف ؛
(5) همو، منتخب سراج السائرین ، چاپ علی فاضل ، مشهد 1368 ش ب ؛
(6) محمدرضا شفیعی کدکنی ، «نخستین تجربه های شعر عرفانی در زبان فارسی »، در درخت معرفت : جشن نامه استاد دکتر عبدالحسین زرین کوب ، چاپ علی اصغر محمدخانی ، تهران 1376 ش ؛
(7) عبدالوهاب بن محمد، الفصول ، نسخة خطی کتابخانة آستان قدس رضوی ، ش 13796؛
(8) منتخب رونق المجالس ، در دو رسالة فارسی کهن در تصوف ، چاپ احمد علی رجائی ، تهران 1354 ش ؛
(9) محمد علی منشی ، سفرنامة رکن الدوله به سرخس ، چاپ محمد گلبن ، تهران 1356ش .

/ گروه فلسفه و عرفان /