responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1987

 

بنیگسن ، الکساندر، تاریخنگار و خاورشناس روسی تبار فرانسوی ، از نامدارترین صاحب نظران تاریخ اسلام در آسیای مرکزی و قفقاز. وی در دهم ربیع الا´خر 1331/ بیستم مارس 1913، و به تصریح خودش ، همزمان با نوروز ایرانیان به دنیا آمد. پدرش ، آدام بنیگسن ، از افسران سواره نظام و مخالف بلشویکها بود؛ بدین جهت پس از پیروزی آنان ، همسر و فرزندش را به استانبول فرستاد. الکساندر تا 1301ش /1922 در استانبول و از آن پس در تالین ، پایتخت استونی ، نزد اجداد خود زندگی می کرد. سرانجام در 1303 ش / 1924 همة خانواده به پاریس مهاجرت کردند (ویمبوش ، ص 3ـ5).

پدربزرگ مادری بنیگسن ، خاورشناس و مغول شناسی صاحب نام و نویسندة چندین اثر مهم در فرهنگ عامیانه و سرودهای حماسی مغول بود. الکساندر در دهة 1310 ش / 1930 در مدرسة عالی مطالعات بازرگانی پاریس ، به تحصیل پرداخت اما در نیمة دهة 1320ش /1940 به «مدرسة زبانهای شرقی * » پاریس رفت . در آنجا لوئی ماسینیون و هانری ماسه در مطالعات ایرانی ، کامران بدرخان ، رهبر جنبش ملی کُرد، در پژوهشهای کردی و لوئی بازن (مارسل بازن ، به نقل بنیگسن و براکس آپ ، ص 12) در تحقیقات ترکی ، از استادان وی بودند (ویمبوش ، همانجا).

الکساندر، بنابر سنت خانوادگی ، به مدرسة سواره نظام رفت و با وقوع جنگ جهانی دوم ، به جبهه اعزام شد.

الکساندر، پس از مرگ پدر در 1325ش /1946، متصدی مرکز اسناد و مدارک زبان روسی شد و از این زمان آشنایی و همکاری ارزشمندی میان وی و شانتال لومرسیه کلکژه آغاز شد، چنانکه حاصل این همکاری ، نزدیک به پنج کتاب و یازده مقاله در سالهای 1338 تا 1361 ش / 1959 تا 1982 است (همان ، ص 4ـ6؛ پیرسون ، فهرست ، ذیل مادّه ).

بنیگسن در آغاز تحقیقات جدی خود در باب آسیای مرکزی ، به ازبکستان و زبان ازبکی توجه کرد و به مطالعات گسترده تری در زبانهای ترکی و ایرانی رایج در شوروی پرداخت . وی قریب پانزده سال و غالباً با همسر خود، هلن فون بیلدرلینگ در کشورهای خاورمیانه ، از جمله ترکیه ، سوریه ، لبنان ، اردن ، مصر، ایران و افغانستان به پژوهشهای محلی و در نورستان (کافرستان سابق در افغانستان )، به گردآوری افسانه های شفاهی و تطبیق آنها با کتابهای تاریخی اسلامی پرداخت (ویمبوش ، ص 5 ـ6).

او در پی این مطالعات و تحقیقات ، به مسئولیت ششمین بخش مدرسة عملی مطالعات عالی ، که بعدها نامش به مدرسة عالی مطالعات و علوم اجتماعی تغییر یافت ، منصوب شد و کرسی تدریس تاریخ اسلام غیرعرب را نیز به دست آورد و تا زمان بازنشستگی در 1362ش / 1983، آن را حفظ کرد (همانجا).

در نیمة دهة 1340 ش / 1960، بنیگسن بهره گیری مداوم از گنجینه های اسناد استانبول را آغاز کرد. او بیشتر در پی کشف کلیدهایی برای تاریخ فراموش شدة تاتارهای کریمه ، قازان ، آستاراخان (هشترخان )، چرکسها، قفقازیها و اقوام آسیای مرکزی ، در سده های نهم تا دوازدهم / پانزدهم تا هجدهم بود. یافته های وی موجب تشکیل بایگانی مهمی از میکروفیلمها و کتابخانه ای اختصاصی در نسخه شناسی آثار عثمانی شد. این نتایج توجه نو و ماندگاری به عثمانی شناسی در سراسر فرانسه پدید آورد.

بنیگسن از 1348 ش /1969 به بعد، در دانشگاههای امریکا، روچستر و کلمبیا و سپس ایندیانا (1349ش /1970) و سرانجام در دانشگاه شیکاگو (1350ـ1361ش /1971ـ1982)، تدریس کرد. در این سالها، وی و دانشجویانش در شیکاگو، تحقیقات گسترده ای انجام دادند.

در 1362 ش / 1983، بنیگسن در فعالیتهای دانشگاه ویسکانسین ، برای راه اندازی برنامة جدید مطالعات آسیای مرکزی شرکت جست و در پاییز 1363 ش / 1984 نیز در دانشگاه فنی خاورمیانه در آنکارا تدریس کرد. بنیگسن در 75 سالگی در 1367 ش / 1988 درگذشت (همان ، ص 7ـ9).

کتابها و مقاله های بنیگسن که در فاصلة 1331ش /1952 تا 1365ش /1986 نگاشته شده ، به صورت فردی یا مشترک شامل دست کم سیزده کتاب ، مقاله ها و فصلهایی در بیش از 23 کتاب و مجموعه ، و بالغ بر چهل مقاله در 23 نشریه است (پیرسون ، همانجا). این آثار به انگلیسی ، فرانسه ، آلمانی و ترکی است و به عربی و فارسی نیز ترجمه شده است (رجوع کنید به ادامة مقاله ). مهمترین همکاران وی در تحقیق و تدوین این آثار، گذشته از کلکژه ، پژوهشگرانی چون اندرس ویمبوش ، هلن کارردانکوس و سرانجام ، دخترش مری براکس آپ بودند.

تحقیقات و نوشته های بنیگسن ، طیف وسیعی از مسائل اسلام و مسلمانان در آسیای مرکزی و قفقاز را در بر می گیرد؛ از جمله ، تصرف سرزمینهای مسلمانان و جنبشهای مردمی آنان بر ضدشوروی ؛ جنبش «جدید»؛ کمونیسم ملی ؛ اسلام محافظه کار، نوگرا، رسمی و صوفیانه در شوروی ؛ زبانها و قومیتهای مسلمانان شوروی از جمله تاتارها و ترکها و کردها، و پرداختن به شخصیتهایی چون سلطان گالیف ( قلی یف ؟ ) و شیخ منصور. او در نوشته های خود، با تحلیل آموزه های دین اسلام ، بر قلمرو گستردة این دین در حیات فردی و اجتماعی و دنیوی و اخروی پیروانش تأکید می کند (ریوکین ، ص 120).

از جمله آثار بنیگسن که با همکاری کلکژه نوشته شده است ، فصل پنجم از بخش دوم جلد اول > تاریخ اسلام کمبریج < است که به پیدایش و گسترش اندیشه های چپ و روابط مسلمانان شوروی در خاورمیانه و پس از جنگ دوم جهانی می پردازد (ج 1، بخش ب ، ص 644). کار مشترک وی و کلکژه با عنوان > اسلام در اتحاد شوروی < را احسان حقی به عربی برگردانده و در بیروت منتشر کرده است (عالم خان بن امیر عبدالاحد، ص 78). همچنین اثر مشترک وی و مری براکس آپ ، مسلمانان شوروی : گذشته ، حال و آینده ، ترجمة کاوه بیات در 1370 ش و آسیای میانه اثر اشپولر و بنیگسن از همین مترجم در 1376 ش در تهران منتشر شده است . از دیگر آثار وی می توان از > تحولات ملیتهای مسلمان اتحاد شوروی و مسائل زبانشناختی آنها < ، > کردها و کردشناسی در اتحاد شوروی < نام برد (برای اطلاعات بیشتر دربارة آثار رجوع کنید به ویمبوش ، ص 11ـ16).

تاریخنگاران مشهوری چون لاپیدوس در > تاریخ جوامع مسلمان < و مایکل ریوکین در حکومت مسکو و مسألة مسلمانان آسیای مرکزی شوروی به آثار وی استناد کرده و از تحقیقات او سود جسته اند.


منابع :
(1) الکساندر بنیگسن و مری براکس آپ ، مسلمانان شوروی : گذشته ، حال و آینده ، ترجمة کاوه بیات ، تهران 1370ش ؛
(2) مایکل ریوکین ، حکومت مسکو و مسألة مسلمانان آسیای مرکزی شوروی ، ترجمة محمود رمضان زاده ، مشهد 1366 ش ؛
(3) عالم خان بن امیر عبدالاحد، تاریخ حزن الملل بخارا: خاطرات اعلیحضرت امیرسیدعالم خان : 1910ـ1920میلادی ، چاپ محمد اکبر عشیق کابلی ، پیشاور 1370ش ؛


(4) A. Bennigsen and C. Lemercier-Quelquejay, "Communism in the central Islamic lands", in The Cambridge history of Islam , ed. P. M. Holt, Ann K. S. Lambton, and Bernard Lewis, Cambridge 1977;
J. D. Pearson, Index Islamicus ,







(5) London 1974- ;
(6) S. Enders Wimbush, "Alexandre A. Bennigsen:a somewhat casual and not altogether dignified portrait", in Turco-Tatar past, Soviet present studies presented to Alexander Bennigsen , Paris 1986.

/ محسن مدیر شانه چی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1987
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست