بنی قُریظه ، قبیلة یهودی ساکن مدینه (یَثْرِب ) تا نخستین سالهای هجرت ، نام یکی از غزوه های پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم . دربارة منشأ آنان و مهاجرتشان به این شهر گزارشهای متفاوتی وجود دارد. براساس برخی روایات شفاهی یهود، بنی قریظه از اعقاب هارون برادر حضرت موسی علیه السّلام به شمار می روند که پیش از رویداد سیل عَرِم که به مهاجرت قبایل عربِاَوْس و خَزْرَجْ به یثرب انجامید، در آنجا سکونت گزیده بودند (ابوالفرج اصفهانی ، ج 22، ص 107؛ مقدسی ، ج 4، ص 129ـ 130؛ یاقوت حموی ، ج 5، ص 84؛ نیز رجوع کنید به یهود * ). بنابر چنین روایاتی ، به دنبال جنگ رومیان با یهود (70 میلادی )، بنی قریظه به حجاز گریخته و در مَهزور از نواحی یثرب ساکن شده بودند (ابوالفرج اصفهانی ، ج 22، ص 108ـ 109). در مقابل ، برخی منابع ، بنی قریظه را از طایفة جُذام * سکنة فلسطین می دانند که در عهد عادیابن سموئل (شموئل ؛
حک : ح 1075ـ 1045 ق م ) به دین یهود گرویدند (یعقوبی ، ج 1، ص 408).

بنی قریظه در کنار دیگر قبایل یهود توانستند اداره و حکومت شهر را به دست گیرند. فرمانروای آنان القیطوان یا فطیون خراجگزار مرزبان ایرانی الزاره (در بحرین ) بود (یاقوت حموی ، ج 5، ص 83، 85). شکست دولت یهودی یمن از پادشاه مسیحی حبشه که تحت حمایت روم بود (سال 525 میلادی )، قدرت یهودیان را در مدینه کاهش داد. سرانجام ، در جنگ قبیلة خزرج با یهودیان ، فرمانروای یهود به قتل رسید و اعراب ادارة شهر را به دست گرفتند (مقدسی ، ج 4، ص 130). سلطة قبایل عرب بر مدینه موجب شد که بسیاری از یهودیان مدینه را ترک کنند. در دوران نزدیک به ظهور اسلام ، قبایل یهود در بیرون شهر در دژها و قلاع خود می زیستند. بنی قریظه ، که در این زمان به لحاظ جمعیت و نفوذ از دو قبیلة دیگر یعنی بنی نَضیر * و بنی قَینُقاع * مقتدرتر بودند، در جنوب شرقی مدینه سکونت داشتند و عمدتاً کشاورزی می کردند. تنها گزارش مستقل دربارة بنی قریظه راجع به جنگ مسلمانان با آنان درسال پنجم هجری است .سایر گزارشهای احوال آنان مربوط به تاریخ اوس و خزرج ، دوقبیلة عرب مدینه ،وعمدتاًمربوط به دوران نزدیک به ظهوراسلام است .

غزوة بنی قریظه در اواخر ذیقعده و اوایل ذیحجة سال پنجم هجری ، آخرین جنگ مسلمانان با یهود مدینه بود. حضرت رسول صلّی اللّه علیه وآله وسلّم در همان روز پراکنده شدن دشمنان در جنگ خندق به جنگ بنی قریظه رفت . علت جنگ ، پیمان شکنی بنی قریظه و خیانت آنان به مسلمانان از طریق همکاری با گروههای شرکت کننده (احزاب ) در جنگ خندق بود. مسلمانان قلاع و مساکن بنی قریظه را محاصره کردند. مدت محاصره بین 15 تا 25 روز گزارش شده است . بنی قریظه خود پیشنهاد دادند که با همان شرایط بنی نضیر تسلیم شوند. بنی نضیر از اموال و دارایی خود چشم پوشیده و مدینه را ترک کرده بودند. ولی حضرت رسول صلّی اللّه علیه وآله وسلّم جز این که به حکم او گردن نهند، هر پیشنهادی را رد کرد (واقدی ، ج 2، ص 501). حضرت رسول اکرم حکمیت را به سَعدبن مُعاذ، رئیس قبیلة بنی عبد اَشْهَل از اشراف اوس ، واگذار نمود. بنی قریظه نیز حکمیت سعدبن معاذ را پذیرفتند، زیرا اوس قبل از اسلام متحد ایشان بود. سعد حکم به قتل مردان قبیله ، اسارت زنان و کودکان و ضبط اموالشان داد. حضرت رسول این حکم را مطابق خواست پروردگار دانست . آیات 56 تا 58 سورة انفال و 26 و 27 سورة احزاب راجع به جنگ بنی قریظه است (طبری ، سلسلة اول ، ص 1493؛
ابن هشام ، ج 3، ص 265ـ266؛
ابن سعد، ج 2، ص 75). مردان بنی قریظه و پسران بالغشان ، که تعداد آنان بین ششصد تا هشتصد نفر گزارش شده است ، به قتل رسیدند. یک زن قریظی نیز، که یک مسلمان را کشته بود، به قتل رسید. یکی از مردان قبیله به نام رفاعة بن سِموال به وساطت سَلمی ' دختر قیس ، از خاله های رسول اکرم بخشیده و جوانی نابالغ به نام عطیة قُرظی آزاد شد. این دو مسلمان شدند و نامشان در ردیف صحابه آمده است (طبری ، سلسلة اول ، ص 1497، 1500؛
ابن هشام ، ج 3، ص 263ـ264).

اموال بنی قریظه بین مسلمانان تقسیم شد. برای اولین بار، سهم سوار و پیاده مشخص گردید؛
به سوار دو سهم و به پیاده یک سهم تعلق گرفت . از فهرست اموال ، بخصوص فهرست سلاح ، که منابع ذکر کرده اند، بر می آید که مقدار غنایم به دست آمده از بنی قریظه زیاد بوده است . احتمالاً همین امر شیوة جدید تقسیم غنایم را ممکن ساخت .

از مجموع گزارشها می توان نتیجه گیری کرد که مسلمانان به دلیل تجربه های گذشته که از اخراج بنی قینقاع و بنی نضیر داشتند، دیگر به خروج بنی قریظه از مدینه رضایت نمی دادند، زیرا آنان نیز در صورت خروج از شهر مانند بنی نضیر به مخالفان مسلمانان در مکه و یهودیان بیرون مدینه می پیوستند. به هر روی ، بیان قرآن (احزاب : 26ـ27) حکایت از تأیید و اجرای حکم یادشده دارد (رجوع کنید به قطب ، ج 6، ص 569). از سوی دیگر، این حُکم با شریعت یهود نیز هماهنگ دانسته شده (رجوع کنید به حسنی ، ص 519 ـ 521) و از نظر خود آنان کیفری شرعی تلقی گردیده است (ابوزهره ، ج 2، ص 671ـ672). با وجود این ، برخی مؤلفان (رجوع کنید به شهیدی ، ص 73ـ75) با ذکر شواهد و قراینی ، نسبت به روایات فوق و نحوة برخورد یادشده با بنی قریظه مناقشه کرده اند. پس از غزوة بنی قریظه ، جامعة یهود مدینه کاملاً از هم پاشید.

---

منابع :
(1) علاوه بر قرآن ؛
(2) ابن سعد، الطبقات الکبری ، بیروت 1376/1957؛
(3) ابن هشام ، السیرة النبویة ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، قاهره ( بی تا. ) ؛
(4) علی بن حسین ابوالفرج اصفهانی ، کتاب الاغانی ، بیروت ( بی تا. ) ؛
(5) محمد ابوزهره ، خاتم پیامبران ، ترجمة حسین صابری ، مشهد 1373 ش ؛
(6) هاشم معروف حسینی ، سیرة المصطفی ، بیروت 1406/ 1986؛
(7) جعفر شهیدی ، تاریخ تحلیلی اسلام تا پایان امویان ، تهران ( بی تا. ) ؛
(8) محمدبن جریر طبری ، تاریخ الرسل و الملوک ، چاپ دخویه ، لیدن 1879ـ1896، چاپ افست تهران 1965؛
(9) سید قطب ، فی ظلال القرآن ، بیروت 1386/1967؛
(10) مطهربن طاهر مقدسی ، کتاب البدء و التاریخ ، پاریس 1899ـ1919، چاپ افست تهران 1962؛
(11) محمدبن عمر واقدی ، کتاب المغازی للواقدی ، چاپ مارسدن جونز، لندن 1966؛
(12) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، بیروت 1408/1988؛
(13) احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ الیعقوبی ، بیروت 1379/1960.

/ آذر آهنچی /