responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1917

 

بنورسول ، سلسله ای از امیران سنی مذهب یمن (632ـ 858). نام این سلسله از لقب محمدبن هارون نیای این خاندان برگرفته شده است که در زمان یکی از خلفای عباسی در قرن ششم به سبب لیاقت و اعتماد به وی به عنوان فرستاده به «رسول » ملقب شد.

بسیاری از تاریخنگاران و شجره نویسان آنان را عرب و از غسانیان * ، شاخه ای از اَزْد * می دانند. قول دیگر این است که یکی از نیاکان آنان هنگام خلافت عمربن خطاب مسیحی شد و به روم شرقی رفت . فرزندان او به سرزمین ترکمنها مهاجرت کردند و در میان قبیلة مَنْجیک ساکن شدند (احتمالاً منظور از منجیک بخشی از قبایل غُزْ * است ) و در آنجا هویت عربی خود را کاملاً از دست دادند و با ترکمنها درآمیختند و به زبان آنان صحبت می کردند. در دوران محمدبن هارون ، بنورسول به عراق و سپس شام و مصر رفتند و موردتوجه سلسلة ایوبیان قرار گرفتند. به هر حال ، احتمال دارد که نسب این خاندان از منجیکها و ترکان غز بوده باشد.

در فتح مصر در 567 و 579، امیران بنورسول در التزام سلاطین ایوبی ، توران شاه و طغتگین بودند. هنگام زمامداری آنان در یمن ، نورالدین عمربن علی از خاندان بنورسول ، تیول دار (مُقْطَع ) بود. در 626 هنگامی که ملک مسعود، آخرین فرمانروای ایوبی ، به سمت شمال و دمشق عزیمت کرد، نورالدین عمر را به جانشینی خود گماشت . مسعود در مکه درگذشت و از آن پس از سلاطین ایوبی کسی به یمن نرفت . نورالدین عمر نیز تا 632، که المستنصر خلیفة عباسی او را به امارت گماشت ، به سلاطین ایوبی وفادار ماند. از این پس بنورسول بر تَهامه * ، دشتهای ساحلی دریای سرخ و سرزمینهای مرتفع جنوب تا صَنعا * که ایوبیها آن را فتح کرده بودند حکومت کردند. پس از آنکه زیدیه * سرزمینهای شمال صنعا را متصرف شدند با بنورسول بر سر شهر صنعا منازعه داشتند.

دوران پس از 632 که بنورسول تهامه و یمن جنوبی را در اختیار داشتند، بدون شک از درخشانترین دورانهای تاریخ سده های میانة این منطقه است ، زیرا آنان وارث فتوحات بی عیب و نقص ایوبیان بودند و کارگزاران تعلیم دیدة آنها، نظام دیوانی مؤثری در یمن سازماندهی کرده بودند. منصورعمر امیر این سلسله که در 647 مملوکها او را در الجَنَد به قتل رساندند به علت درگیر بودن در امور داخلی شهر صنعا، از تهامه و جنوب یمن غفلت کرد و پیش از مرگش در پیمان صلحی با زیدیان ، قدرت را از دست ایوبیان گرفت . فرزند او المظفر یوسف (متوفی 694) سالهای اولیة حکومت خود را صرف برقراری تسلط مجدد بر این نواحی کرد و در 658، با نصب علم الدین شهابی کارگزار کارآمد این خاندان ، دوباره سیطرة بنورسول بر صنعا برقرار شد و قلمرو بنورسول تا مرگ الملک المظفّر در 694، به وسیعترین حد خود رسید و شامل سرزمینهای وسیع در شرق ، حضرموت * و عربستان جنوبی و در عمان تا نزدیک صلاله * بود.

حکومت اعقاب بلافصل الملک المظفّر برای مدتی طولانی ادامه پیدا کرد. لیکن پس از مرگ علم الدین شهابی در 682 صنعا از تسلط بنورسول خارج شد و مورد هجوم مملوکها قرار گرفت . تا اینکه با درگذشت ناصر احمد در 827 این سلسله بسرعت رو به زوال نهاد. شورش مملوکها، شیوع طاعون در این ناحیه ، جنگهای میان امیران بنورسول و دست یافتن طاهریان بر عدن ، در 858، سبب برچیده شدن امارت بنورسول شد.

از امیران این سلسله سکه هایی متعلق به سالهای 634ـ842 به دست آمده است که در شهرهای مختلف با نقشهای متفاوت ضرب می شد.

بناهایی تاریخی از دوران بنورسول در یمن جنوبی و تَعِز باقی مانده است که مهمترین آنها بنای جامع المظفر به نام الملک المظفّر (حک : 647ـ694) و بنای اشرافیه به نام الملک الاشرف دوم (حک : 764ـ 778) است . بناهای دیگر در شهرهای الجند، زَبِید، اِب و دیگر مناطق یمن جنوبی نشان دهندة نفوذ شیوة معماری مصر و شام و دیگر جایهاست و جدایی آشکاری با سنت معماری اولیة یمن دارد.

ثبات سیاسی و سازمان اداری کارآمد زمینة مطلوبی برای بازرگانی و تجارت پررونق فراهم آورده بود. بنورسول از طریق عدن با افریقای شرقی ، مدیترانه ، هند، جنوب شرقی آسیا و چین داد و ستد داشتند. از هند، جنوب شرقی آسیا و چین پوشاک ، ادویه و عطر و از افریقا برده ، عاج و فلفل به عدن وارد می شد. بندر عدن واسطة بین مصر، شمال افریقا و هند بود.

دورة بنورسول ، دورة شکوفایی ادبیات بود تا جایی که حتی گروهی از درباریان ، مؤلفان صاحب نامی بوده اند. از آن جمله اند: المظفر یوسف نویسندة منتخبی از چهل حدیث ، رساله ای در حرکات اجرام فلکی ، رساله ای در پزشکی ، اثر ادبی سرگرم کننده ای به نام مفاکَهات الجلیس و یک مجلّد ده فصلی دربارة قلم ، جوهر، طلا و نقره ؛ افضل عباس (متوفی 778) نویسندة فصول مجموعة فی الانواء و الزروع و الحِصاد ؛ اشرف اسماعیل (متوفی 803) نویسندة فاکِهَة الزْمن و مفاکهة الا´داب و الفِتَن فی اخبار مَنْ ملک الیمن ، دربارة تاریخ عمومی . بخشی از این کتاب دربارة تاریخ بنورسول تا درگذشت اشرف است .


منابع :
(1) ابن دیبع ، قرة العیون ، چاپ محمدعلی اکوع ، قاهره 1977؛
(2) اسماعیل بن علی اکوع ، المدارس الاسلامیة فی الیمن ، صنعا 1980؛


(3) Cl. Cahen and R. B. Serjeant, "Afiscal survey of medieval Yemen," Arabica , IV (1957), 23-33;
(4) R. Lewcock and G. R. Smith,"Three medieval mosques in the Yemen," Oriental Art , XX (1974), 75-86, 192-203;
(5) W. F. Prideaux, "Coins of the Benee Rasool dynasty of South Arabia," Journal of the Bombay Branch of the Royal Asiatic Society , XVI, (1885), 8-16;
A. Shami and R. B. Serjeant, "Regional literature: the Yemen," in The

(6) Cambridge history of Arabic literature. ـ Abbasid belles- lettres , ed. Julia Ashtiany et al., Cambridge 1990, 442-468;
(7) G. R. Smith, The Ayyubids and early Rasulids in the Yemen , London 1974-1978;
(8) D. M. Varisco, "Medieval agricultural texts from Rasulid Yemen", Manuscripts of the Middle East , IV (1989), 150-154;


(9) برای صورت کامل منابع رجوع کنید به د. اسلام ، چاپ دوم ، ذیل lids" ¦ "Rasu .

/ اسمیت ، تلخیص از ( د. اسلام ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1917
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست