بِنْغازی ، یکی از دو شهر عمده و دومین بندر بزرگ و فعال لیبی ، واقع در ایالت شرقی (سیرنائیک که در گذشته بَرقَه خوانده می شد). این شهر در جلگة غربی به محاذات طرابلس ، پایتخت لیبی ، در نوار ساحلی کرانة خلیج سِدرَة قرار گرفته و بخشی از آن با برکه های کرانة دریا (حَور، لاغون ) از خشکی جدا افتاده است . موقعیت جغرافیایی آن چندان مناسب نیست ، زیرا در معرض بادهای شمالی و غربی قرار دارد. نواحیِ گرداگرد آن خشک و بایر است و از مناطق حاصلخیز جلگه های مَرْج و جبل اَخْضر نیز دور است .

بنغازی در محل مهاجرنشین یونانی ائوهسپریدیس (هسپریدیس ) متعلق به قرن پنجم قبل از میلاد بنا گردید، اما پس از فتح سیرنائیک به دست بطلمیوس سوم ، ملقب به ائوئرگتس ، این شهر (به افتخار همسر بطلمیوس ) برنیک خوانده شد. این اسم به صورت بَرنیق تا قرون وسطی باقی بود. نام امروزی این شهر، طبق روایات ، از نام بن غازی (یا سیدی غازی )، زاهد مسلمان («مُرابط »)، که در نزدیکی شهر مدفون است ، گرفته شده است . بنغازی از 986 تا 1329 جزو قلمرو عثمانی بود.

بنغازی در گذشته اهمیت چندانی نداشت . در قرون وسطی رو به افول نهاد و احتمالاً از میان رفت . با مهاجرت طرابلسیهای زلیتن و مِصْراته به این مکان در اواخر قرن هشتم ، شهر امروزی پا گرفت . این مهاجران با دِرنَه که قبلاً به دست اندلسیها در سواحل سیرنائیک شرقی تأسیس شده بود روابط بازرگانی داشتند. رفته رفته مهاجران دیگری از سایر بلاد عثمانی ، خصوصاً اهالی جزیرة کرت ، که قبل یا بعد از تسلّط یونانیان بر جزیره (1315/ 1897) گروه گروه به بنغازی کوچ می کردند، به طرابلسیها پیوستند. دیگر مهاجران این شهر افراد قبایل یا واحه های منطقة برقه ، یهودیان طرابلسی تبار و معدودی از اروپاییان بودند.

بنغازی در اوایل قرن سیزدهم / نوزدهم پنج هزار تن جمعیت داشت . این رقم در حدود 1900 به پانزده هزار تن رسید، که شامل قریب یک هزار ایتالیایی و مالتی و یونانی و 500 ، 2 تن یهودی بود. اما در 1911، که نیروهای ایتالیا در بنغازی پیاده شدند و شهر بخشی از مستعمرة ایتالیا گردید، سکنة شهر به 000 ، 19 تن رسید. بنغازی ، که زمانی یکی از ولایات عثمانی به شمار می رفت ، از آن پس شهر عمدة بخش شرقی مستعمرات ایتالیا در لیبی شد و سرانجام در 1310 ش / 1931 به اطاعت کامل این کشور درآمد. در 1317 ش /1938 بنغازی 800 ، 66 تن جمعیت داشت که 000 ، 22 تن آن ایتالیایی بودند. تا 1321 ش /1942 پایگاه دریایی ایتالیا در شمال افریقا محسوب می شد. شهر در این سال بمباران شد، و با ورود سپاه هشتم انگلیس ، ایتالیاییها بنغازی و دیگر مناطق سیرنائیک را تخلیه کردند. در جنگ جهانی دوم بنغازی خسارات فراوانی دید. از 1322 ش / 1943 به بعد، تحت حکومت نظامیان بریتانیایی اداره می شد. از آذر 1330/ سپتامبر 1969، یکی از پایتختهای جمهوری عربی لیبی گردید. بنغازی در 1333 ش / 1954 حدود 000 ، 63 تن جمعیت داشت که ، بجز معدودی یهودی و اروپایی ، مسلمان بودند ( جمعیت این شهر در 1374 ش / 1995، 804000 تن بوده است ( > کتاب سال بریتانیکا 1998 < ، ص 647) ) .

شهر کهنه به شکل مستطیلی به طول هفتصد و عرض سیصد متر و براساس طرحی نسبتاً منظم بنا گردیده است و دارای خیابانهای باریک ، خانه های خشت و گلی و مساجد متعدد از جمله جامع الکبیر است که به قرن دهم تعلق دارد، و در قرن اخیر بازسازی شده است . در جنوب بنغازی کهنه ، محلة جدید بزرگی بنا شده است که به سمت محلة قدیمی بَرقه ، که گرداگرد یکی از سربازخانه های عثمانی پدید آمده بود، امتداد می یابد. در 1317 ش /1938 بندر این شهر از فعالترین بنادر سیرنائیک بود و صنایع متعدّدی ، از قبیل چرم سازی ، کفشدوزی ، تهیة وسایل خانگی ، ساختمان سازی ، و تهیة کنسروماهی ، در آن ایجاد شد. صید ماهی ، که در سِرت الکبری (سدرة ) و آبهای شور ساحل به دست یونانیها و ایتالیاییها انجام می گرفت ، امکانات شغلی اهالی را افزایش داد.

شهر با راه آهن از جنوب به سلوک (56 کیلومتر) و از غرب به مرج (108 کیلومتر) متصل می شود. جاده ای که خلیج سِرت الکبری را دور می زند و همچنین راههایی که از فلات شمالی ، یعنی قلب این سرزمین می گذرند، همه به این شهر منتهی می شوند. بندر جدیدی در پناه یک موج شکن ساخته شده و شهر از تأسیسات و خدمات شهری امروزی برخوردار گردیده است .

از بنغازی پوست و پشم صادر می شود. این شهر یکی از مراکز مهم بازرگانی و صنعتی لیبی بر مسیر اصلی طرابلس ـ طُبُرُق است که یک چهارم مؤسسات صنعتی در آنجا متمرکز است و دارای پالایشگاه نفت و تأسیسات تولید سیمان و آسفالت است . روغن زیتون ، آب میوه و کنسرو از محصولات بنغازی است . صید ماهی و اسفنج در آنجا رونق دارد و از نواحی اطراف آن نمک استخراج می شود. بنینه ، که فرودگاه بین المللی مهمی است ، در 32 کیلومتری شرق بنغازی واقع است . یکی از بزرگترین تأسیسات تصفیة آب دریا در جهان ، آب مشروب این شهر را تأمین می کند. بخشی از دانشگاه لیبی نیز در بنغازی متمرکز است (نیز رجوع کنید به بَرقه * و لیبی * ).

/ ژ. دپوا ، تلخیص از ( د. اسلام ) ؛ با اضافاتی از ( د. بزرگ شوروی ) /