بِنْدِر ، ( شهری در مولداوی ) . این نام روی سکه ای متعلق به منگلی گرای به تاریخ 905/ 1499ـ1500 دیده می شود؛ در اسناد تاتاری نیز به عنوان «بِندِر ـ کرمان » یافت می شود (زرنوف ، ص 16). بِندِر که برگرفته از بَندَر فارسی است ، پیش از آن «تیگینا»/ «تیغینه آ » نامیده می شد که ممکن است ریشة قپچاقی (کومان ) داشته باشد. قرار گرفتن در «مسیر تاتارها» و دادوستد فعالانه بین لووف و کریمه و آق کرمان در قرن هشتم / چهاردهم ، سبب شد که بندر به شهری تجاری با عواید سرشار گمرکی تبدیل شود. ظاهراً این شهر در حدود 803/1400 از تسلط تاتارها خارج شد و زیر فرمان شاهزادگان مولداوی درآمد. تاتارها می کوشیدند که آنجا را دوباره تصرف کنند (اُلغ محمد در 831 و ایمینک میرزا در 881)، و بالاخره منگلی گرای ، به یاری عثمانیها، بندر را در 889 تصرف کرد. در 945 که سلیمان دوم ، مولداوی را فتح کرد و «سنجق » جدیدی از وحدت آق کرمان با بسارابی جنوبی تشکیل داد، فرمان بنای قلعة مستحکمی را در مرز جدید بندر صادر کرد. اولیا چلبی در 1067، این قلعه را وصف کرده است (ج 5، ص 116ـ120). در 978 مرکز «سنجق بیگی » شد و سپس به ایالت جدید ازو ملحق گردید. قاضی بندر، چهل ناحیه را تحت اختیار قانونی داشت و یک «امین » بر گمرکخانه های همیشه فعال نظارت می کرد. اولیا چلبی گزارش کرده است که حومة آن در مغرب و جنوب قلعه قرار دارد و شامل هفت منطقة مسلمان نشین و هفت منطقة غیرمسلمان نشین است . اولیا چلبی می افزاید که بندر «کلید امپراتوری » در شمال و بخصوص پایگاهی مستحکم در برابر قزاقهای دنیپر است .

بندر همچنین ، به سبب پناه دادن به کارل دوازدهم پادشاه سوئد، از رجب 1121 تا اول محرم 1125/ اوت 1709 تا 17 فوریة 1713، و پوتوکی در 1182/ 1768 شهرت دارد. روسها نخستین بار در 7 جمادی الا´خرة 1184/ 27 سپتامبر 1770 و سپس در 1203/1789 و 25 شعبان 1221/ 8 نوامبر 1806، بندر را تصرف کردند و فقط طبق معاهدة بخارست در 15 جمادی الاولی 1227/ 28 مه 1812 توانستند آن را در اشغال خود نگه دارند.

( بعد از جنگ جهانی اول ، شهر بندر در ایالت بسارابی کشور رومانی قرار گرفت و در 1322 ش / 1944، پس از شکست رومانی ، در قلمرو شوروی ] سابق ) واقع شد و اکنون در جمهوری مولداوی قرار دارد ( د. ا. د. ترک ، ذیل «بندر قلعه سی ») و از شهرهای عمدة آن است ( دایرة المعارف فارسی ، ذیل «مولداوی ، جمهوری شوروی سوسیالیستی ») [ .

---

منابع :
(1) محمدظلی بن درویش اولیاچلبی ، اولیاچلبی سیاحتنامه سی ، ج 5، چاپ احمد جودت ، استانبول 1314؛
(2) ابراهیم پچوی ، تاریخ ، ص 209ـ213؛
(3) مصطفی جلال زاده ، طبقات الممالک فی درجات المسالک ؛
(4) ( دایرة المعارف فارسی ،به سرپرستی غلامحسین مصاحب ، تهران 1345ـ1374 ش ) ؛


(5) G. I. Bra § tianu, Recherches sur Vicina et Cetatea Alba , Bucarest 1935;
(6) Chronique d'Ureche , ed. Giurescu;
(7) A. Decei, Un "Fetih-na ¦ me-i Karabog § dan (1538) de Nasuh Matrakµi", in Fuat Kخprدlد Armag § an i , Istanbul 1953;
(8) I A , s.vv. "Bog § dan", "Bucak" (by Aurel Decei);
(9) N. Jorga, Gesch. des rumجnischen volkes , Gotha 1905;
(10) A. N. Kurat, XII. Karl' i n Tدrkiye'de Kal i s i .. , Istanbul 1943;
(11) I. Nistor, Istoria Basarabiei , Cerna § uti 1923;
12- [ TDVIA, s.v. "Bender Kalesi" (by Semavi Eyice)];
(13) V. Zernov, Materiaux .

/ خلیل اینالجق ( د. اسلام ) /