بندامیر(2) ، چند دریاچة طبیعی در افغانستان در نود کیلومتری مغرب بامیان ، با َ12 ْ30 عرض شمالی و َ30 ْ66 طول شرقی . این دریاچه ها در بستری از سنگ آهک و گل رس کرتاسه ای در ارتفاع 900 ، 2 متر از سطح دریا در مسیر رودهای کوچکی واقع اند که از مشرق (سرچشمه های بلخاب * ) سرازیر می شوند. مسیر این رودها پس از عبور از دره ها، در چند نقطه ، به طور طبیعی با سنگهای تراورتن سد می شود. مجموع مساحت این دریاچه ها 985 ، 5 کیلومتر مربع است .از مشرق به مغرب ، هشت واحد دریاچه ای با درجات مختلفی از رسوب ، از بستر دریاچه ای خشک (شمارة 7) و آبگیرهای بسیار کم عمق (شماره های 1، 2، 3، 5) تا دریاچه های بزرگی به عمق دهها متر یافت می شود (شماره های 4،6،8ـ مساحت دریاچه شمارة 4 بالغ بر 875 ، 4 کیلومتر مربع ، و عمق آن 28 متر است ). سدهای طبیعی در آنجا که بستر رودخانه ها یکباره عمیق شده اند پدید آمده و آنجا که جریان آب خروشان است ، تراورتن رسوب کرده است . سازواره های گیاهی (انواع سیانوفیت ، کلروفیت ، خزه ، جلبک و غیره ) در ته نشین شدن ترکیبات کلسیمِ حل شده در آب نقش عمده ای دارند. در اینجا هیچ اثری از فعالیتهای گرمابی دیده نشده است . تراورتن بندامیر با این تعریف سازگار است : «ته نشست برّیِ دریاچه ایِ چندین عنصر مرکب که بیش از فرایندهای صرفِ شیمیایی ، فعالیت زیستی سازواره های گیاهی آن را پدید آورده است » (لنگ و لوکاس ، 1970). تشکیل ذخایر تراورتن در مراحل بین دورانهای یخبندان شروع شده است (قرائن موجود، بر دو مرحله از یخبندان دوران چهارم دلالت می کند) و تا دورة بعد از یخبندان کنونی ادامه دارد. در این مراحل ، مجاری خروج آب ، آبراههایی با شیب تند در سدها حفر کرده اند.

دریاچه ها در دیدگاه عامه و زندگی روزمره . شکوه سدهای طبیعی باعث شده است که منشأ آنها به معجزه نسبت داده شود؛ بنای آنها را به علی بن ابی طالب علیه السّلام منسوب کرده اند. نام این سدهای پی درپی و دریاچه هایی که به وجود آورده اند چنین نامیده می شوند: «بند ذوالفقار» (نام شمشیر حضرت علی علیه السّلام )، «بند پودِنَه » (پونه )، «بند پنیر»، «بند خَیْبَت » (سِحْر) ( یا هیبت ( آریانا ، ذیل واژه ) ) ، «بندقنبر» (غلام خاص علی علیه السّلام ) و «بندغلامان ». این نامگذاریها مولود وقایعی افسانه ای است که در دو روایت مشابه و نزدیک به یکدیگر به ما رسیده است (یکی روایت لیچ به نقلِ برنز ، دیگری روایت فوشه همچنین آکن و کهزاد ). همانطور که برنار اشاره کرده ، بعید نیست که فتوحات علی علیه السّلام مفهوم جغرافیایی وسیعتری داشته و بایستی آنها را اسطوره ای سبب شناختی در زمینة استفاده از رودهای هندوکش در امر آبیاری تلقی کرد. در همین قرن (در1332/1914 به زعم آکن و کهزاد و در 1324/ 1906 به زعم کاسپانی و کاگناچی ) زیارتگاه کوچکی به یاد علی علیه السلام در اینجا ساخته شده است . مردمان طوایف هزارة این منطقه در دریاچه ها ماهی صید می کنند و از آبشار رودخانه ها برای گرداندن آسیابهای خود استفاده می کنند. پس از ساختمان جادة مسافرتی از بامیان و بنای یک مهمانسرا، منظرة فوق العادة این دریاچه های فیروزه ای رنگ در زمینة تقریباً تمام سفید کوهستانهای برهنه ، کم کم جهانگردان را به خود جلب کرده است .

---

منابع :
(1) وصفهای کلی : ( آریانا دائرة المعارف ، کابل 1328ـ 1348 ش ) ؛


(2) H. Caillemer, Islam blanc sur le toit du monde, Paris 1969, 168-169;
(3) E. Caspani and E. Cagnacci, Afghanistan, Crocevia dell' Asia, Milan 1951, 233-234;
(4) R. Dollot, L'Afghanistan, Paris 1937, 130-132;
(5) W. R. Hay, "Band-i- Amir", Geographical Journal, 87 (1936), 348-350.

جغرافیای طبیعی :

(6) U. Jux and E. K. Kempf, "Stauseen durch Travertinabsatz im zentralafghanischen Hochgebirge", Zeitschrift fدr Geomorphologie, N.S., supp. 12 (1971), 107-137;
(7) J. Lang and G. Lucas, "Contribution ب l'إtude de biohermes continentaux: Barrages des lacs de Band-e-Amir (Afghanistan central)", Bulletin de la Sociإtإ gإologique de France (1970), 834-842 (2 figs., 2 plates);
A. F. de Lapparent, "Les dإpآts de travertin des montagnes afghanes ب l'ouest de Kaboul", Revue de gإographie physique et de gإologie dynamique (1966), 351-357.

افسانه ، اشکال و تفسیر آن :







(8) P. Bernard, "Aف Khanoum ـ la barbare ف ", in P. Bernard and H. P. Francfort, ـtudes de gإographie historique sur la plaine d'Aف Khanoum ( Afghanistan ), Pari1978, 17-25;
(9) A. Burnes, Cabool , London 1842, 232-233;
(10) Dollot, ibid.;
(11) A. Foucher, La vieille route de l'Inde, de Bactres ب Taxila, MDAFA , 1, Paris 1942, I, 130-132;
(12) R. Hackin and A. A. Kohzad, Lإgendes et coutumes afghanes , Paris 1953, 11-15;
(13) Hay, ibid.

عکسهای دریاچه ها:

(14) Caillemer, ibid., 206;
(15) Caspani and Cagnacci, ibid., 224;
(16) A. and M. Delapraz, Afghanistan , Neuenburg 1964, 31 (in color);
(17) L. Fischer, Afghanistan , eine geographisch- mediziniche Landeskunde, Berlin 1968, 154;
(18) Hay, ibid., 349;
(19) Jux and Kempf, ibid., 126-130;
(20) R. Klass, Land of the high flags , New York 1964, photo XV;
(21) M. Klimburg, Afghanistan , Vienna 1966, 272;
(22) R. Michaud, Afghanistan , Paris 1970, folders 4 and 8 (the latter exceptional, being of winter scenes;
(23) in color).

/ گزاویه دو پلانول ( ایرانیکا ) /