responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1819

 

بن بَرَکه ، مهدی ، مبارز انقلابی ، سیاستمدار و رهبر حزب اتحاد ملّی نیروهای مردمی (حزب الاتحاد الوطنی للقوّات الشعبیة ) مراکش . او در 1338/1920 به دنیا آمد. در دوران تحصیل خود بویژه در ریاضیات فرد مستعد و ممتازی بود و در 1320 ش /1941 در 21 سالگی از دانشگاه الجزایر فارغ التحصیل شد و در رباط به تدریس ریاضیات پرداخت ( > دایرة المعارف خاورمیانة معاصر < ، ذیل ماده ). بن برکه از اوایل نوجوانی وارد فعالیتهای سیاسی شد (زرکلی ، ج 7، ص 312) و به سبب فعالیتهای استقلال طلبانه ، فرانسویان ، او را همراه احمد بِلافریج ، مبارز ملی گرای مراکش ، زندانی کردند (همانجا). در کسب استقلال مراکش تأثیر عمده ای داشت ، به طوری که فرانسویان او را «دشمن شماره یک » می خواندند ( تاریخ معاصر کشورهای عربی ، ص 638). پس از تأسیس حزب استقلال * در 1322 ش / 1944، بن برکه فعالیتهایش را در قالب حزب انجام داد و در ایّام انقلاب ، رهبری حزب را برعهده گرفت (زرکلی ، همانجا).

پس از استقلال مراکش (1335 ش /1956)، حزب استقلال که سهم مهمی در مبارزه با استعمار فرانسه داشت ، به عنوان مهمترین و بزرگترین حزب در مجلس ملّی مراکش مطرح شد و بن برکه به مدت سه سال ، ریاست مجلس مشورتی ملّی را برعهده گرفت (کدوری ، ص 81؛ تاریخ معاصر کشورهای عربی ، همانجا). اما بر اثر رقابت علال الفاسی * و مهدی بن برکه بر سر رهبری حزب و حمایت محمد پنجم ، پادشاه مراکش (1285ـ1340 ش /1906ـ1961) از علال الفاسی (زرکلی ، همانجا)، همچنین تأکید و فشار محمد پنجم دایر بر موافقت آن حزب با سیاستهای وی ( > دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد < ، ذیل «استقلال »)، نخستین نشانه های شکاف در حزب استقلال نمودار شد، و شماری از رهبران آن از جمله مهدی بن برکه ، بصری ، بن صدیق و عبدالله ابراهیم که از پشتیبانی گروههایی از مردم برخوردار بودند، به مخالفت با دستگاه رهبری برخاستند و انشعاب کردند، و در 1338 ش / 1959 حزب اتحاد ملّی نیروهای مردمی به رهبری مهدی بن برکه به وجود آمد (همانجا؛ تاریخ معاصر کشورهای عربی ، همانجا؛ کدوری ، همانجا؛ > دایرة المعارف خاورمیانة معاصر < ، ذیل مادّه ). این حزب که به جناح چپ متمایل و ظاهراً از حمایت مردمی نیز برخوردار بود، خواستار زدودن همة آثار و بقایای استعمار اقتصادی و نظامی شد، با پیشرفت سرمایه داری مخالفت کرد و به برقراری عدالت اجتماعی و دموکراسی همت گماشت . حزب در زمینة سیاست خارجی ، از بیطرفی مثبت و نپیوستن به پیمانها پشتیبانی می کرد ( تاریخ معاصر کشورهای عربی ، همانجا؛ موسوعة السیاسة ، ج 2، ص 272). این حزب توانست به عنوان یکی از احزاب مهم مراکش فعالیت نماید، به طوری که در انتخابات مجلس مراکش در 1342 ش /1963، 28 کرسی از 144 کرسی مجلس را به دست آورد ( تاریخ معاصر کشورهای عربی ، ص 641ـ642؛ موسوعة السیاسة ، همانجا).

در اردیبهشت 1339/1960، سلطان محمد پنجم ، پس از کناره گیری عبدالله ابراهیم ـ نخست وزیر و رهبر جریان تندروِ مراکش ـ کابینة جدیدی به نخست وزیری خودش و معاونت شاهزاده حسن ، تشکیل داد. متعاقب این امر، اتحاد ملّی نیروهای مردمی به گروه مخالف دولت تبدیل شد ( > خاورمیانه و شمال آفریقا < ، ص 774). بن برکه از همان سال ناچار مهاجرت کرد و به مصر رفت و با پایمردی جمال * عبدالناصر،

به نبرد با دولت مراکش پرداخت ( تاریخ معاصر کشورهای عربی ، ص 638). با مرگ محمد پنجم ، شاهزاده حسن روی کار آمد و در 1341 ش /1962 با تغییر قانون اساسی مراکش ، مرکزیّت مدیریّت سیاسی کشور را به نفع پادشاه تغییر داد ( > دایرة المعارف جهان اسلام آکسفورد < ، همانجا). با این کار، بن برکه به مخالفت خویش با خودکامگی شاه شدّت بخشید. وی در جنگ الجزایر و مراکش ، که بر سر نواحی مرزی مشترک در مهر 1342/اکتبر 1963 روی داد (اسعدی ، ج 1، ص 153) جانب الجزایر را گرفت و با تلگرامی عمل دولت مراکش را متجاوزانه اعلام و آن را محکوم کرد ( موسوعة السیاسة ، همانجا). به همین علت ، دولت مراکش ، او را به خیانت و توطئه بر ضد سلطان حسن دوم متهم و غیاباً محکوم به مرگ کرد ( بریتانیکا ، ذیل ماده ).

بن برکه ، پس از مدتی به پاریس رفت و رهبر مخالفان سلطان حسن شد. در 7 آبان 1344 ش / 29 اکتبر 1965 هنگامی که می خواست در کنفرانسی شرکت کند، ربوده و کشته شد. برخی از روزنامه ها، گناه را به گردن وزیر کشور مراکش ، ژنرال محمد اوفقیر، انداختند و مقامات فرانسوی اظهار داشتند که مراکش ، با همکاری در این قتل حاکمیّت ملّی فرانسه را نقض کرده است و به این دلیل اوفقیر را متهم و حکم دستگیریش را صادر کردند، ولی مراکش به آن توجّهی ننمود، و در نتیجه روابط سیاسی دوکشور مختل ، و از 1345 ش /1966، قریب چهارسال قطع شد. گروهی دیگر این رویداد را با توطئه های آمریکا در مراکش پیوند دادند ( تاریخ معاصر کشورهای عربی ، ص 643؛ بریتانیکا ، همانجا).

مهدی بن برکه آثاری از خود به جا گذاشته است ، که می توان از سخنرانی وی با عنوان > تکامل اجتماعی در مغرب < ( التکوین الاجتماعی للمغرب ) نام برد که در 1338 ش /1959 منتشر شده است . همچنین وی در تألیف کتاب > جنگ اعراب و اسرائیل < ( المعرکة بین العرب واسرائیل ) نیز شرکت داشته است (زرکلی ، همانجا).


منابع :
(1) مرتضی اسعدی ، جهان اسلام ، تهران 1366ـ1369 ش ؛
(2) تاریخ معاصر کشورهای عربی ، نوشتة د.ر. فوبلیکوف ... ( و دیگران ) ، ترجمة محمدحسین روحانی ، تهران 1367 ش ؛
(3) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1986؛
(4) کدوری ، «حزب در کشورهای عربی »، در احزاب در کشورهای اسلامی ، ترجمة جواد شیخ الاسلامی ، تهران : بنیاد دایرة المعارف اسلامی ، 1366 ش ؛
(5) موسوعة السیاسة ، چاپ عبدالوهاب کیّالی ، ج 2، بیروت 1991؛


(6) Encyclopedia of the modern Middle East , eds. Reeva S. Simon, Philip Mattar, and Richard W. Bulliet, New York 1996, s.v. "Ben Barka, Mehdi "(by Donna Lee Bowen);
(7) The Middle East and North Africa , London 1997;
(8) The New Encyclopaedia Britannica , Chicago 1985, Micropaedia, s.v. "Ben Barka, Mehdi";
(9) The Oxford Encyclopedia of the modern Islamic world , ed. John L. Esposito, NewYork 1995, s.v. "Istiqla ¦ l" (by Edmund Burke).

/ سیدعلی موسوی /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1819
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست