بنارسی ، امان اللّه ، از علمای مشهور شبه قاره در سدة دوازدهم . پدرش ، نورالله بن حسین بنارسی ، صوفی و فقیه حنفی بود (آزاد بلگرامی ، ص 78؛ حسنی ، 1382ـ1410، ج 6، ص 393). امان اللّه در شهر بنارس * هند به دنیا آمد. وی نزد قطب الدین سهالوی ، شیخ محمدماه دیوکامی و شیخ قطب الدین حسینی شمس آبادی (متوفی 1121) به تحصیل علوم پرداخت (حسنی ، 1382ـ1410، ج 6، ص 41،232) و در معقول و منقول تبحر یافت . او همچنین از حافظان قرآن بود. در عهد اورنگ زیب عالمگیر، ششمین امپراتور سلسلة تیموریان هند (حک : 1068ـ 1118)، عهده دار صدارت لکهنو شد. در همین دوران با محب الله بهاری * ، قاضی لکهنو، مباحثات علمی می کرد (آزاد بلگرامی ، همانجا؛ صدیق حسن خان ، ج 3، ص 235).

بنارسی از جمله کسانی است که پس از روی آوردن هندیان به فلسفة اسلامی از اواخر قرن نهم به بعد، آثار حکیمان ایرانی همچون جلال الدین دَوّانی * و سید صدرالدّین دشتکی * شیرازی را در حوزه های درسی علمای هند وارد کردند. وی با شرح آثار حکما و متکلمان ایرانی و نوشتن حاشیه بر آنها، و تعلیم و تألیف کتابهایی در حکمت و کلام و تألیف کتابهایی در این زمینه ، در رشد و ترویج این معارف در هند سهم بسزایی داشت (حسنی ، 1403، ص 264). نظام الدین * سهالوی از شاگردان اوست که وی نیز از مروّجان آثار حکمای ایرانی در هند بوده است (اختر راهی ، ص 15؛ ثبوت ، ص 104؛ حسنی ، 1403، 264ـ265).

بنارسی در 1133 در زادگاه خود وفات یافت و همانجا دفن شد (آزاد بلگرامی ، همانجا؛ رحمان علی ، ص 27).

آثار وی عبارت است از: رسالة فی اثبات وجود الکلّی الطّبیعی ؛ فهرست مسائل الامور العامّة ؛ خلاصة فی الدّهر (کتابخانة رضای رامپور ، ج 4، ص 608ـ609) که نسخة خطی هر سه موجود است ؛ رسالة فی تحقیق المُثل الافلاطونی ؛ رسالة فی المغالط العامّة الورود (زبید احمد، ص 383)؛ المحاکمة بین صاحب اُفق المبین (میرداماد) و صاحب الشمس البازغة (ملامحمود جونپوری ) در مسئلة حدوث دهری ؛ المفسّر در



اصول فقه (آزاد بلگرامی ، همانجا) و محکم الاصول در شرح آن (زبید احمد، ص 319)؛ شرح بر التسویه محبّاللّه اله آبادی (حسنی ، 1382ـ1410؛ ج 6، ص 41)؛ و حاشیه بر کتابهای الا´داب الرّشیدیة در فن مناظره ، تألیف محمد رشید عثمانی جونپوری ؛ حکمة العین ؛ شرح مواقف ؛ حاشیة قدیم دوانی ؛ عقاید عضدی ؛ شرح عقاید دوانی ؛ تفسیر بیضاوی و التّلویح (آزاد بلگرامی ، همانجا).

---

منابع :
(1) میرغلامعلی بن نوح آزاد بلگرامی ، سبحة المرجان فی آثار هندوستان ، بمبئی 1303/1886؛
(2) سفیر اختر راهی ، تذکرة مصنّفین درس نظامی ، لاهور 1398/1978؛
(3) اکبر ثبوت ، «شرح هدایة صدرا درهند»، تلخیص مسعود احمدی افزادی ، خردنامة صدرا ، ج 1، ش 3 (فروردین 1375)؛
(4) عبدالحی حسنی ، الثّقافة الاسلامیة فی الهند ، چاپ ابوالحسن علی حسنی ندوی ، دمشق 1403/1983؛
(5) همو، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر ، حیدرآباد دکن 1382ـ1410/1962ـ1989؛
(6) رحمان علی ، تذکرة علمای هند ، لکهنو 1914؛
(7) زبید احمد، الا´داب العربیة فی شبه القارة الهندیة ، ترجمه عبدالمقصود محمد شلقامی ، بغداد 1398/1978؛
(8) صدیق حسن خان ، ابجدالعلوم ، بیروت 1307/ 1889؛


(9) Rampur Raza Library, Catalogue of the Arabic manuscripts in Rampur Raza Library, vol.IV, prepared by Imtiya ¦ z ـ Al ¦ â Ü Arsh ¦ â , Rampur 1983.

/ انسیه برخواه /