بَلّوطی ، ابوالحکم منذربن سعید، متکلم ، ادیب و خطیب قرن سوم و چهارم . در 265 یا 273 تولد یافت و به ناحیة فحص البلّوط ، در نزدیکی قُرطُبه ، منسوب است . به سبب انتسابش به قبیلة کزنه ، تیره ای از بربر، به او کزنی نیز می گویند (ابن فرضی ، قسم 2، ص 144؛ مقری ، ج 1، ص 372؛ یاقوت حموی ، ج 19، ص 174؛ حُمَیْدی ، ص 348). وی در 308 به مکه رفت ، و به مصر نیز سفر کرد و در آنجا در مجلس «املا»ی ابوجعفر نحّاس شرکت جست . همچنین کتاب العین ِ خلیل بن احمد را از ابن ولاّ د روایت کرد. بلوطی ، ابن منذر نیشابوری را نیز ملاقات و کتاب الاشراف فی اختلاف العلماء او را از وی روایت کرده است (یاقوت حموی ، ج 19، ص 174، 183؛ حمیدی ، ص 349؛ ابن فرضی ، همانجا). بلوطی در فن جدل وارد بود و به روشهای کلامی تمایل داشت . وی به مذهب ظاهری مایل بود و مدتی در مارده و اطراف آن و سپس در ثغور شرقی براساس فقه مالکی به قضا پرداخت (ابن فرضی ، همانجا؛ قفطی ، ج 3، ص 325).

در سال 336 (یا 338)، که نمایندگان پادشاه روم نزد الناصرلدین اللّه عبدالرحمان بن محمد، نخستین خلیفة اموی اندلس (حک : 300ـ350)، رفتند و به همین مناسبت مجلسی برپا شد، خلیفه از پسر و ولیعهد خود، حَکَم ، خواست که از میان خطبا کسی را معین کند تا در این مجلس معظم خطبه بخواند. پس از ناتوانی محمدبن عبدالبرّ و ابوعلی قالی از ایراد خطبه ، به سبب هیبت مجلس ، بلوطی با خطابة خود اهالی شهر قرطبه را متوجه خویش ساخت و همین سبب تقرب او شد و خلیفه ، اقامة نماز و ایراد خطبه را در جامع مدینة الزّهراء * به او محول ساخت ، و پس از فوت قاضی قرطبه (محمدبن عیسی ) منصب قضا نیز به او واگذار شد، بدین ترتیب ، بلوطی هم قاضی القضات ، و هم امام و خطیب جمعه گردید (مقری ، ج 1، ص 372ـ373؛ یاقوت حموی ، ج 19، ص 174ـ175). او در قرطبه در زمان عبدالرحمان ناصر و پسرش ، حَکَم المستنصر، شانزده سال (از 339 تا 355) قاضی القضات بود، و نوشته اند که در این مدت بر کسی بیداد نکرد و حکمی به ناحق نداد و از هوای نفس پیروی ننمود (مقری ، ج 1، ص 375؛ یاقوت حموی ، ج 19، ص 175). وی از تدریس و تعلیم نیز غافل نبود و افراد بسیاری ، از جمله عبدالله بن محمد جهنی ، و احمدبن قاسم تاهرتی ، از وی کسب علم کردند (حمیدی ، همانجا؛ ضبّی ، ص 452). به نوشتة یاقوت (ج 19، ص 181) ناصر، به سبب سرگرم بودن به ساخت قصر و امور دنیوی ، سه هفتة متوالی در نماز جمعه شرکت نکرد؛ در هفتة چهارم بلوطی آیاتی از قرآن تلاوت کرد که تعریضی بر خلیفه بود. از آن پس ناصر قسم خورد که دیگر پشت سر بلوطی نماز نخواند، با اینهمه به دلیل مقام علم و فضلش از عزل او صرف نظر کرد. بلوطی در 355 درگذشت (همان ، ج 19، ص 185؛ مقری ، ج 1، ص 375).

از آثار اوست : احکام القرآن (حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 20)؛ الناسخ والمنسوخ یا ناسخ القرآن و منسوخه (بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، ستون 472)؛ الاءبانة عن حقائق اصول الدیانة (همانجا؛ همو، ایضاح المکنون ، ج 1، ستون 7)؛ الانباه علی استنباط الاحکام من کتاب اللّه (حمیدی ، ص 348ـ349). بلوطی اشعار بسیاری نیز سروده بوده که نمونه هایی از آن در بعضی منابع آمده است (رجوع کنید به مقری ، ج 1، ص 373ـ375؛
یاقوت حموی ، ج 19، ص 184ـ185). خطبه ای از او را نیز یاقوت نقل کرده است (رجوع کنید به ج 19، ص 176ـ183).

---

منابع :
(1) ابن فَرَضی ، تاریخ علماء الاندلس ، قاهره 1966؛
(2) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 3، بیروت 1410/1990؛
(3) همو، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛
(4) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(5) محمدبن فتوح حُمَیْدی ، جذوة المقتبس فی ذکر ولاة الاندلس ، مصر 1966؛
(6) احمدبن یحیی ضبّی ، کتاب بغیة الملتمس فی تاریخ رجال اهل الاندلس ، مادرید 1884؛
(7) علی بن یوسف قفطی ، انباه الرواة علی انباه النحاة ، چاپ ابوالفضل ابراهیم ، ج 3، قاهره 1374/1955؛
(8) احمدبن محمد مقری ، نفح الطیب ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1388/1968؛
یاقوت حموی ، معجم الادباء ، مصر 1355ـ1357/ 1936ـ 1938، چاپ افست بیروت ( بی تا. )

/ داود الهامی /