بلغرادجق (بلگرادجیک ؛ بلوگرادژیک امروزی ) شهرکی در ( استان ) ودین . با 520متر ارتفاع از سطح دریا ، در 52 کیلومتری جنوبِ غربی ودین در شمال غربی بلغارستان واقع شده است . این شهرک ، به سبب تشابه اسمی با بلگراد، پایتخت یوگسلاوی امروز، استولْنی بلگراد مجارستان ، بلگراد آلبانی و بلگراد ترانسیلوانی ، به بلغرادجق (بلگراد کوچک ) معروف شده است . نام اصلی این شهرک ، بلگراد بوده است ، که در اسلاوی ، معنای «قلعة سفید» دارد.

این شهرک موقعیت جغرافیایی مناسب و فوق العاده ای دارد. قلعة بلغرادجق ظاهراً، بنایی رومی است که در سده های هفتم و هشتم / سیزدهم و چهاردهم ، از استحکامات نظامی شاهزاده نشین ودین در قلمرو بلغار بوده است . این شاهزاده نشین ، که از زمان مُراد اول (761ـ792)، تابع عثمانیها بود، بعد از پیروزی عثمانیها در نیکْبولی در 799، کاملاً به حاکمیت آن دولت درآمد و، در نتیجه ، شهرک بلغرادجق نیز تسخیر شد. بنابه آمار ( تحریر دفتری ) سال 860، در این منطقه ، 36خانة مسیحی نشین ، و در قلعه ، یک پادگان کوچک ترک و یک باب مسجد وجود داشت . در 871، تعداد خانه های مسیحی نشین بلغرادجق 44 بود (باشباقانلق آرشیوی ، مالیه دن مدور دفترلر ، ش 18). در 935، در پادگان یاد شده ، غیر از امام جماعت ، یک دژدار (قلعه بان ) و شانزده تن محافظ خدمت می کردند (باشباقانلق آرشیوی ، تحریر دفتری ، ش 370)؛ و بنا به دفتر آمار 995، 27 تن محافظ با نُه تن زیردست ، در آنجا مشغول خدمت بودند. همچنین حدود چهل تن مسلمان به کشاورزی اشتغال داشتند (مدیریت کل اسناد املاک ، ش 57، گ 126 ر ـ پ ).

بلغرادجق در قرن یازدهم ، در خارج از محدودة قلعه ، شروع به گسترش کرد، و در قرن دوازدهم به شهرکی تبدیل شد. در 1170، مسجد آنجا را، که در این اسکان ( و توسعه ) نقش داشت ، حاجی حسین آقا بازسازی کامل کرد. این مسجد، که در 1354 ش / 1975، هنوز برپا بود، با شکل مستطیلی و چوب پوش خود، و سقفی چوبکاری شده ، که آمیزه ای از کار محلی بلغاری و فرهنگ کهن ترک بود، جلب توجه می کرد. در این شهرک ، بویژه در قرن سیزدهم ، آثار معماری مختلف بلغاری ، به طور مشخصی اهمیت یافت ؛ در 1237، یک مدرسه ، و در 1256 یک آموزشگاه عمومی (اوچیلیشچه ) تأسیس شد. در زمان محمود دوم (1223ـ 1255)، زمانی که صربستان به استقلال رسید و بین سرزمین عثمانی و صربستان در پانزده کیلومتری غرب بلغرادجق مرز جدیدی تعیین شد، این قلعة قدیمی ، به سبب اهمیت سوق الجیشی ، بازسازی گردید و گسترش داده شد. بنابه دو کتیبة موجود در آنجا، تاریخ اتمام بنا 1254 بوده است . این قلعة جدید در 1257 و 1267، در نتیجة شورشی (شورش بلغرادجق ) که گروه 000 ، 12 نفری روستاییان بلغاری ، در مخالفت با اجرای فرمان تنظیمات * (اصلاحات زمان عبدالمجید: 1255)، برپا کردند، صحنة برخوردهای شدیدی شد. هر چند که این گروه از مردم به قلعه هجوم بردند، ولی ناکام ماندند.

بعد از نبرد کریمه ، حکومت عثمانی ، برای پُر کردن جای خالی نیروی انسانی بلغارهایی که به صربستان کوچ کرده بودند، و نیز به سبب اهمیت سوق الجیشی بلغرادجق ، شمار زیادی از چرکسها را در آنجا اسکان داد. این جمعیت ، که در حدود 000 ، 2 نفر بودند، در سه روستای بازسازی شدة نصرتیه ، عثمانیه و توفیقیه سکونت گزیدند. بنابه > سالنامة ولایت تونا < ، که حاوی اطلاعات مفصلی در خصوص ساختار اجتماعی این شهرک مرزی است ، ناحیة بلغرادجق ، پیش از اینکه منطقة مرزی شود دارای وسعت بیشتری بوده و در حدود 38 روستا داشت ؛ از آن میان فقط سه روستا که محل اقامت چرکسها بود، مسلمان نشین بودند. شهرک بلغرادجق نیز جمعیتی در حدود 600 ، 2 نفر ـ با یک سوم مسلمان ـ و 300 باب خانه داشت . در کلّ بخش بلغرادجق ، 400 ، 14 تن مسیحی و 700 ، 3 نفر مسلمان زندگی می کردند. با گذشت زمان ، و براثر برخوردهای اجتماعی ، مناسبات بین این دو گروه تیره شد. در اثنای جنگ عثمانی ـ روس (1294ـ 1295/ 1877ـ 1878)، قلعة بلغرادجق به محاصرة روسها درآمد و زیر آتش آنها قرار گرفت ؛ اما، درست بعد از قرارداد اَدرنه ، که در 21 صفر 1295 به امضا رسید، ضبط شد. تقریباً، همة جمعیت ترک آنجا، در طول جنگ و کوچهای متعاقب آن ، به آناطولی رفتند و فقط تعداد کمی از آنها باقی ماندند؛ چنانکه در 1354 ش /1975، شمار کمی از خانواده های ترک در آنجا زندگی می کردند. در پی کوچ ترکها، جمعیت شهرک بسیار کم شد؛ بنابه سرشماری 1298/1880 بلغارها، جمعیت بلغرادجق ، فقط 100 ، 1 تن بوده است .

بلوگرادژیک ، در حال حاضر (1371/1992)، با جمعیتی بالغ بر 000 ، 7 تن ، و با ظاهری نوین ، مرکزی سیاحتی است و قلعة قدیمی دورة عثمانی آن بازسازی و تبدیل به موزه شده است . قلعة بلغرادجق ، بیش از همة قلعه های مشابه در بلغارستان ، تحت حفاظت و مراقبت بوده است .

---

منابع :


(1) Dus § anka Bojanic ¨ , "Fragment Zbirnog Popisa Vidinskog Sandjaka iz 1466 godine", Mes § ovita ( Miscelan) Istoriski Institut Beograd , Beograd 1973, s. 5-77;
(2) Entsiklopedija Ba § lgarija ,Sofia 1978,I,251-254 Halil inalclk, "Application of the Tanzimat and its social effects", Ar.Ott. , V (1973), 97-128;
(3) idem, Tanzimat ve Bulgar Meselesi ,Ankara 1943;
(4) C. Jirec § ek, Das Fدrstenthum Bulgarien , Prag-Wien- Leipzig 1892, 414-415;
(5) F. Kanitz, Donau-Bulgarien und der Balkan , Leipzig 1880, II, 260-266;
(6) K. Panov, Belogradz § iskoto Va § stanie , Belogradz § ik 1937;
(7) V. Stojanc § evic, "Prince Milos § and the Belogradz § ik revolt", Istoriski Casopis , III, Belgrad 1952, 129-145;
(8) Tapu- Kadastro Genel Mدdدrlدg § د. Kuyu § d- â Kad ª â me Ar í ivi, Tahrir Defterleri , Ankara.

/ مَکیل کیل ( د. ا. د. ترک ) /