responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1652

 

بَلال بن حارث ، ابوعبدالرحمان بلال بن حارث مُزَنی ، صحابی و محدث . از افراد قبیلة مُزَینه * بود که در منطقة کوهستانی اشعر، نزدیک مدینه ، سکونت داشتند. چون وفات او را به سال 60 و در هشتاد سالگی ثبت کرده اند، احتمالاً در سال 20 پیش از هجرت متولد شده است . از رفت و آمدهای مکرّر او به مکه خبر داده اند، و شاید همین رفت و آمدها و مراوده با مسلمانان سبب شده است که او جزو اولین کسانی باشد که در رجب سال پنجم همراه وَفْد مزینه با گروهی چهارصد نفری به حضور پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم رسیده و اسلام آورده اند (ابن اثیر، ج 1، ص 242؛ ابن سعد، ج 1، قسم 1، ص 38؛ صَفَدی ، ج 10، ص 277ـ 278). بلال بن حارث گویا نزد افراد قبیلة خود محترم بوده و ازینرو در شرفیابی به حضور رسول خدا، به نمایندگی از آنها اظهار می دارد، نزد او اموالی است که جز او کسی صلاحیت حفظ و مراقبت آنها را ندارد؛ با اینهمه اگر لازمة اسلام آوردن مهاجرت باشد، می تواند اموال را بفروشد و پس از آن هجرت کند (مزّی ، ج 4، ص 284؛ ابن عساکر، ج 5، ص 252؛ در قسمت اول عبارت منقول در کتب تاریخ صیغة مفرد «اِنَّ لی مالاً» و در قسمت دوم صیغة جمع به کار رفته است ). اما پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم در پاسخ فرمودند: شما هر جا باشید، اگر تقوی را حفظ کنید، از پاداش اعمالتان نزد خدا چیزی کم نمی شود (ابن عساکر؛ مزّی ، همانجاها)؛ سپس آنان را جزو مهاجران معرفی کردند و از آنها خواستند تا به سرزمین خود و بر سر اموالشان باز گردند (ابن سعد، همانجا).

بلال بن حارث هشتاد حدیث از پیامبر اکرم صلّی اللّه علیه و آله و سلّم نقل کرده (نووی ، ج 1، ص 136) که در کتب سنن و صحاح آورده شده است (ابن حجر عسقلانی ،ج 1، ص 164؛ ابن حنبل ، ج 3، ص 469). او همچنین از عبدالله * بن مسعود و عمربن خطاب (خلیفة دوم ) حدیث شنیده و روایت کرده است . حارث بن بلال و عبدالرحمان بن عطیة بن دلاّ ف و علقمة بن وقّاص از وی نقل حدیث کرده اند (مزّی ، ج 4، ص 283؛ ابن اثیر، همانجا؛ ابن عبدالبِر، ج 1، ص 145).

به نوشتة ابن عساکر (همانجا) حضرت رسول اکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم ، طی نوشته ای (که متن آن نیز موجود است )، معادن قَبْلیّه در ساحل بحراحمر و زمینهای قابل کشت قدس را به بلال بن حارث بخشیدند (احمدی ، ص 476ـ477). همچنین سرزمین عقیق از جمله عطایای پیامبر صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به او بوده است (ابن اثیر، همانجا). سمهودی عقیق را نام مشترکی برای دو موضع معرفی کرده : یکی عقیق اکبر در مسیر طائف به مدینه ، دیگری عقیق اصغرواقع در سرزمین مزینه که بئر روُمة (حفیرة المزینه ) در آن است . او عقیده دارد که پیامبر اکرم همین عقیق اصغر را به بلال بن حارث بخشیدند، ولی اضافه می کند که چه بسا بخشش پیامبر شامل هر دو عقیق می شده و این تقسیم در زمان خلیفة دوم که بخشی از آن سرزمین را از بلال گرفت و به دیگران بخشید، صورت گرفته باشد (سمهودی ، ج 3، ص 1040؛ احمدی ، ص 475ـ477).

واقدی و دیگران از شرکت بلال بن حارث در اغلب غزوات صدر اسلام خبر داده اند، از جمله در غزوه مُرَیْسیع (بنی مصطلق * ). چون پیامبر و یارانش در بازگشت از آن غزوه به سرزمین نقیع ، واقع در منطقة سکونت قبیلة مزینه رسیدند، سر سبزی و مراتع بزرگ و به هم پیوسته و برکه های پر آب آن سرزمین نظر ایشان را جلب کرد و چون به آن حضرت گفته شد که برکه ها در فصل تابستان خشک و کم آب می شود، دستور دادند چاه آبی در آن محل حفر کنند و بلال بن حارث مأمور حفاظت از آنجا شود تا چراگاه مرکبهای سپاهیان اسلام باشد (واقدی ، ج 2، ص 425).

بلال بن حارث در فتح مکه مأمور ابلاغ پیام پیامبراکرم صلّی اللّه علیه وآله وسلّم به قبیلة مزینه بود (همان ،

ج 2، ص 799؛ مزّی ، ج 4، ص 284). علاوه بر آن ، از پرچمداران سپاه مزینه در فتح مکه نیز بوده (واقدی ، ج 2، ص 800؛ مزّی ، همانجا) و به حضور او در جنگ دُوْمَة الجَنْدَل * نیز اشاره شده است . از او نقل کرده اند که اُکیدر، فرمانده کفار در این غزوه ، را به اسارت درآورده است (واقدی ،ج 3، ص 1029؛ ابن عساکر، ج 5، ص 251). به استنادقول واقدی (ج 1، ص 276)، بلال بن حارث علاوه بر شرکت

در غزوات زمان پیامبر، در جنگ قادسیه * نیز حاضر بوده و طبری (ج 3، ص 410) نیز به حضور او در جنگ یرموک * اشاره کرده است .


منابع :
(1) ابن اثیر، اسدالغابة فی معرفة الصحابة ، چاپ محمد ابراهیم بنا و محمد احمد عاشور، قاهره 1970ـ1973؛
ابن حجر عسقلانی ،

کتاب الاصابة فی تمییز الصحابة ، و بهامشه الاستیعاب فی معرفة الاصحاب ، لاِبن عبدالبر، مصر 1328؛
ابن حنبل ، مسندالامام احمدبن حنبل ، بیروت ( بی تا. ) ؛
ابن سعد، کتاب الطبقات الکبیر ،چاپ ادوارد سخو، لیدن 1321ـ1347/1904ـ1940؛
ابن عساکر، مختصرتاریخ دمشق ، لاِبن منظور ، ج 5، چاپ مأمون صاغرجی و احمد حمّامی ، دمشق 1404/1984؛
علی احمدی ، مکاتیب الرسول ، ( بی جا ) ، 1363 ش ؛
علی بن عبدالله سمهودی ، وفاءالوفا ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، ج 3، بیروت 1404/1984؛
خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 10، چاپ جاکلین سوبله و علی عمارة ، ویسبادن 1400/1980؛
محمدبن جریر طبری ، تاریخ الطبری : تاریخ الامم و الملوک ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، بیروت ( 1382ـ1387/ 1962ـ1967 ) ؛
یوسف بن عبدالرحمان مُزّی ، تهذیب الکمال فی اسماء الرجال ، بیروت 1403ـ 1405/1983ـ 1985؛
یحیی بن شرف نووی ، تهذیب الاسماء واللغات ، تهران ( بی تا. ) ؛
محمدبن عمر

واقدی ، کتاب المغازی لِلواقدی ، چاپ مارسدن جونس ، لندن 1966.

/ عبدالله کیانی فرید/



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1652
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست