بلاغی ، Ù…Ø‌مدجواد بن Ø‌سن ربعی ØŒ مفسر، متکلم ØŒ شاعر Ùˆ نویسندة بزرگ شیعة امامی در قرن چهاردهم . ÙˆÛŒ از خاندانی بزرگ ØŒ منتسب به قبیلة مشهور ربیعه ØŒ بود Ú©Ù‡ عالمان Ùˆ ادیبان فاضل بسیاری از آن برخاسته اند. بنابر آنچه از شخص ÙˆÛŒ نقل شده است ØŒ در 1282 در نجف در خاندانی علمی به دنیا آمد، همانجا پرورش یافت Ùˆ به فراگرفتن مقدمات علوم دینی نزد علمای آن شهر پرداخت . در 1306ØŒ به کاظمین رفت Ùˆ پس از گذراندن مراØ‌Ù„ عالی تØ‌صیلی ØŒ در 1312ØŒ به نجف بازگشت Ùˆ نزد مشایخ Ùˆ اعاظم آن Ø‌وزه ØŒ بویژه شیخ Ù…Ø‌مد طه نجف (متوفی 1323)ØŒ Ø‌اج آقارضا همدانی (متوفی 1322)ØŒ آخوند ملاّ Ù…Ø‌مدکاظم خراسانی * (متوفی 1329) Ùˆ سیدمØ‌مد هندی (متوفی 1329) درس خواند. در 1326 برای تکمیل مدارج علمی Ùˆ استفاده از Ù…Ø‌ضر اساتید Ø‌وزة علمی سامرّا، به آن شهر رفت و، ظرف ده سالی Ú©Ù‡ در آنجا اقامت داشت ØŒ در درس میرزامØ‌مدتقی شیرازی * Ø‌اضر شد Ùˆ به تألیف پرداخت (آقابزرگ طهرانی ØŒ جزء1ØŒ قسم 1ØŒ ص 323Ø› امین ØŒ ج 4ØŒ ص 255). بار دیگر در 1336ØŒ به کاظمین رفت و، Ø‌دود دو سالی Ú©Ù‡ در آن دیار بود، در کنار سایر علمای شیعه با نیروهای اشغالگر انگلیس به مبارزه پرداخت Ùˆ پس از پیروزی انقلاب عراق در 1337،به نجف بازگشت Ùˆ باقی عمر مشغول تألیف Ùˆ تدریس شد (آقابزرگ طهرانی ØŒ همانجا). ÙˆÛŒ در 22 شعبان 1352ØŒ بر اثر بیماری ذات الجنب ØŒ درگذشت Ùˆ در صØ‌Ù† مطهّر Ø‌رم Ø‌ضرت علی علیه السلام به خاک سپرده شد (همان ØŒ جزء 1ØŒ قسم 1ØŒ ص 324Ø› Ø‌کیمی ØŒ ص 182).

بلاغی در رشته های متعدد علوم اسلامی دست داشت . کثرت Ùˆ تنوع موضوعی تألیفات ÙˆÛŒ از نبوغ سرشار Ùˆ وسعت معلوماتش Ø‌کایت دارد. نویسندگان Ùˆ Ù…Ø‌ققانی چون آقابزرگ طهرانی (همانجا) Ùˆ امین (ج 4ØŒ ص 255Ù€262)ØŒ در آثار خود از دوستی Ùˆ مشارک بودن با ÙˆÛŒ در درس Ùˆ بØ‌Ø« سخن گفته Ùˆ بدان مباهات نموده اند.

آشنایی بلاغی به زبان عبری را دانشمندان یهودی تأیید کرده اند. او، بی آنکه از استاد یا معلمی Ú©Ù…Ú© بگیرد، توانست این زبان را از یهودیان عراق Ú©Ù‡ در آموختن زبان خود به مسلمانان شدیداً بخل Ù…ÛŒ ورزیدند فراگیرد. علاوه بر آن ØŒ زبان انگلیسی Ù…ÛŒ دانست Ùˆ با برخی از Ù…Ø‌ققان اروپایی مکاتبه داشت . بلاغی فارسی را نیز خوب Ù…ÛŒ دانست (آقابزرگ طهرانی ØŒ جزء1ØŒ قسم 1ØŒ ص 325Ø› Ø‌کیمی ØŒ ص 209).

بلاغی از متکلمان بنام امامیه است Ú©Ù‡ رساله ها Ùˆ کتابهای بسیاری در نشر Ùˆ تبیین معتقدات شیعه Ùˆ ردّ Ùˆ انکار مادّیون Ùˆ مشرکان Ùˆ گروههای ضالّه چون بهائیه ØŒ بابیّه Ùˆ قادیانیه نوشته Ùˆ به Ø´Ú©ÙˆÚ© Ùˆ شبهات مبلّغان این مذاهب Ùˆ فرق پاسخ گفته است . تلاشهای پیگیر بلاغی در دفاع از اسلام ØŒ در زمانی Ú©Ù‡ تبلیغات ضداسلامی بعضاً با پشتوانة اهداف استعمارگرانه Ùˆ به منظور تفرقه افکنی میان مسلمانان صورت Ù…ÛŒ گرفت ØŒ به او جایگاه خاصی در میان علمای متأخر بخشیده است (Ø‌کیمی ØŒ ص 203). او بیشتر عمر خود را در این راه صرف کرد Ùˆ اخلاص او چندان بود Ú©Ù‡ Ø‌اضر نمی شد نامش ØŒ به هنگام طبع ØŒ بر پشت تألیفاتش آورده شود (آقابزرگ طهرانی ØŒ جزء1ØŒ قسم 1ØŒ ص 324). در تفسیر Ùˆ علوم قرآنی نیز از نوادر روزگار خود بود ( رجوع کنید به دنباله مقاله ). بلاغی در فقه Ùˆ اصول اندیشمند Ùˆ صاØ‌بنظر بوده Ùˆ در آن رساله ها Ùˆ تعلیقه های بسیاری نگاشته است . در زبان عربی Ùˆ علوم ادبی * تبØ‌ّر داشته Ùˆ در کمال زیبایی Ùˆ روانی شعر Ù…ÛŒ گفته است . او را باید از شاعران متعهد به شمار آورد.

از مشهورترین اشعار ÙˆÛŒ ØŒ قصیده ای دربارة میلاد امام Ø‌سین Ùˆ Ø‌ضرت ولی عصر علیهماالسلام Ùˆ قصیده ای در معارضه با عینیة ابن سیناست (همان ØŒ جزء1ØŒ قسم 1ØŒ ص 325Ø› امین ØŒ ج 4ØŒ ص 256).

بلاغی به تربیت شاگردانی همت گماشت Ú©Ù‡ بسیاری از آنان به مراتب بلند فضل Ùˆ دانش رسیدند Ùˆ بعضی از آنان ØŒ چون آیت اللّه سیدابوالقاسم خویی (متوفی 1413) Ùˆ آیت اللّ'Ù‡ سیدشهاب الدین مرعشی نجفی (متوفی 1411) Ùˆ آیت الله سیدمØ‌مدهادی میلانی (متوفی 1390) به مقام مرجعیّت نایل آمدند (انصاری قمی ØŒ ص 49).

از آثار مهم بلاغی ØŒ آلاءالرØ‌من است Ú©Ù‡ تفسیری است ناتمام ØŒ شامل تفسیر سوره های Ø‌مد، بقره Ùˆ آل عمران Ùˆ

سورة نساء تا آیة 58 Ùˆ نیز آیة 6 از سورة مائده . بلاغی ØŒ درنامه ای به شاگرد خود میرزامØ‌مدعلی اردوبادی ØŒ انگیزه تألیف آلاء الرØ‌من را، فراهم آوردن تفسیری موافق با اصول علم Ùˆ مذهب شیعه Ùˆ به دور از کاستیهای تفاسیر دیگر ذکرکرده است . این تفسیر دارای مقدمه ای غنی ØŒ شامل بØ‌ثهای عالمانه دربارة موضوعات متعدد قرآن شناسی است Ú©Ù‡ مهمتراز خود تفسیر تلقی Ù…ÛŒ شود. معجزه ØŒ گوناگونی معجزات پیامبران ØŒ اعجاز قرآن ØŒ برتری قرآن بر سایر معجزات ØŒ بی مانندی قرآن ØŒ چگونگی جمع آوری قرآن Ùˆ نقد تفسیرهایی چون کشاف Ùˆ الدر المنثور از جمله مباØ‌Ø« مقدمة آلاءالرØ‌من هستند. جزء اول آلاءالرØ‌من ØŒ 392 صفØ‌Ù‡ ØŒ شامل مقدمه Ùˆ تفسیر سه سورة اول قرآن است Ø› جزء دوم ØŒ در 149 صفØ‌Ù‡ بقیة تفسیر را در برمی گیرد. این تفسیر بارها به تنهایی یا همراه با برخی متون تفسیری چاپ شده است (Ø‌کیمی ØŒ ص 188 Ù€ 198Ø› انصاری قمی ØŒ ص 5 Ù€53).

الهدی الی دین المصطفی از آثار کلامی Ùˆ مهم بلاغی Ùˆ نشان دهندة اØ‌اطة ÙˆÛŒ بر تاریخ ادیان Ùˆ مذاهب Ùˆ فرق است . او در این کتاب Ú©Ù‡ در ردّ نصاری است ØŒ مغلطه انگیزی Ùˆ عدم رعایت اصول بØ‌Ø« از جانب مخالفان اسلام Ùˆ اشکال کنندگان بر قرآن را آشکار Ù…ÛŒ سازد. الهدی در زمینة تاریخ ادیان Ùˆ بØ‌Ø« تطبیقی ادیان Ùˆ نیز روش مناظره واستدلال منطقی اثری قابل توجه است . این کتاب در دوبخش ØŒ مجموعاً بیش از 700صفØ‌Ù‡ ØŒ با مقدمة توفیق الفکیکی به چاپ رسیده است . ترجمة فارسی آن نیز با نام اسلام آیین برگزیده چاپ شده است (Ø‌کیمی ØŒ ص 198Ù€204Ø› انصاری قمی ØŒ ص 53).

از دیگر آثار مهم بلاغی الرّØ‌لة المدرسیة یا المدرسة السیارة نام دارد Ú©Ù‡ به صورت گفتگو میان چند تن نوشته شده Ú©Ù‡ قصد تØ‌قیق بیطرفانه دربارة تورات ØŒ زبور، انجیل Ùˆ قرآن دارند. او در این کتاب ضمن نشان دادن برتری اسلام بر سایر ادیان به مباØ‌Ø«ÛŒ در خصوص توØ‌ید، نبوت ØŒ معاد پرداخته است . در این اثر، در این اثر بØ‌ثهای متعدد فلسفی Ùˆ نیز فلسفة خلقت کائنات Ùˆ شگفتیهای آفرینش مورد توجه واقع شده Ùˆ آرای مادیون Ùˆ دهریون ردّ شده است .

الرØ‌لة المدرسیة در سه بخش ØŒ Ø‌دود 600 صفØ‌Ù‡ ØŒ به چاپ رسیده است . ترجمه ای فارسی نیز، با نام مدرسة سیار از این اثر بلاغی چاپ شده است (Ø‌کیمی ØŒ ص 204Ù€207Ø› انصاری قمی ØŒ ص 53 Ù€ 54).

برخی دیگر از آثار بلاغی عبارت اند از : ابطال فتوی الوهابییّن بهدم قبور البقیع ØŒ Ú©Ù‡ در 1344ØŒ در Ù¾ÛŒ Ø‌ادثة تخریب قبور بقیع نوشته شده است Ø› اعاجیب الاکاذیب ،چاپ نجف Ø› عبدالله ایرانی آن را با عنوان شگفت آور دروغ ترجمه کرده است Ø› انوارالهدی ØŒ در اثبات وجود خدا وپاسخ به مادیون (چاپ نجف ) Ú©Ù‡ به زبان اردو نیز ترجمه شده است Ø› البلاغ المبین بین المادیین والالهیین (چاپ بغداد)Ø› داروین Ùˆ اصØ‌ابه ØŒ ردّیّه ای بر نظریه تکامل داروین (چاپ نجف )Ø› الردّ علی القصیدة البغدادیه ØŒ این رساله در Ø‌اشیة بیع چاپ شده است Ø› رسالة فی الاØ‌تجاج لکلّما انفردت به الامامیه ØŒ چاپی Ø› رسالة فی التقلید ØŒ نسخة خطی (ناتمام )Ø› رسالة التوØ‌ید والتثلیث (چاپ صیدا)Ø› رسالة الردّ علی کتاب تعلیم العلماء ØŒ نسخة خطی Ø› رسالة فی الردّ علی الوهابیه Ø› رسالة فی ردّ کتاب عیون للقادیانیه Ø› المسیØ‌ والاناجیل ØŒ تمام این اثر Ø·ÛŒ فصولی در شماره های مختلفی

از مجلة الهدی العماریه ØŒ در 1348ØŒ در نجف به طبع رسیده است Ø› المصابیØ‌ یا مصابیØ‌ الهدی ØŒ ردیه ای بر فرقة قادیانیه Ú©Ù‡ Ù…Ø‌مدرضا طبسی آن را به فارسی برگردانده است Ø› نصائØ‌ الهدی ØŒ ردّیّه ای بر بهائیت (چاپ بغداد)ØŒ سیدعلی اصفهانی فانی آن را در 1369 به فارسی برگردانده Ùˆ در اصفهان به طبع رسانده است (امین ØŒ ج 4ØŒ ص 255Ù€256Ø› آقابزرگ طهرانی ØŒ جزء1ØŒ قسم 1ØŒ ص 324Ù€ 325Ø› قمی ØŒ ج 2ØŒ ص 83 Ù€ 84Ø›

مدرّس تبریزی ØŒ ج 1ØŒ ص 278Ø› مشار، ج 2ØŒ ستون 413Ù€414Ø› خاقانی ØŒ ج 2ØŒ ص 436Ù€ 458Ø› واعظ خیابانی ØŒ ص 161Ù€ 162Ø› عَوّاد، ج 3ØŒ ص 123Ù€ 125Ø› امینی ØŒ ص 72Ø› Ø‌رزالدین ØŒ ج 1ØŒ ص 196Ù€200Ø› زرکلی ØŒ ج 6ØŒ ص 74Ø› Ú©Ø‌اله ØŒ 1957Ù€ 1961ØŒ ج 9ØŒ ص 163Ø› همو، 1406ØŒ ص 620Ø› برای آگاهی از نام سایر آثار بلاغی رجوع کنید به بلاغی ØŒ مقدمه ØŒ ص 11Ù€ 15Ø› انصاری قمی ØŒ ص 54 Ù€ 58).

منابع : Ù…Ø‌مد Ù…Ø‌سن آقابزرگ طهرانی ØŒ طبقات اعلام الشیعة ،جزء 1: نقباء البشر فی القرن الرابع عشر ØŒ مشهد1404Ø› Ù…Ø‌سن امین ØŒ اعیان الشیعة ØŒ چاپ Ø‌سن امین ØŒ بیروت 1403/ 1983Ø› Ù…Ø‌مدهادی امینی ØŒ معجم رجال الفکر Ùˆ الادب فی النجف خلال الف عام ØŒ نجف 1384/ 1964Ø› ناصرالدین انصاری قمی ØŒ «نجوم امت »، مجلة نور علم ØŒ دورة 4ØŒ Ø´ 5 (1361 Ø´ )Ø› Ù…Ø‌مدجوادبن Ø‌سن بلاغی ØŒ التوØ‌ید Ùˆ التثلیت ØŒ قم 1411Ø› Ù…Ø‌مدبن علی Ø‌رزالدین ØŒ معار الرجال فی تراجم العلماء Ùˆ الادباء ØŒ قم 1405Ø› Ù…Ø‌مدرضا Ø‌کیمی ØŒ بیدارگران اقالیم قبله ØŒ تهران ( 1357 Ø´ ) Ø› علی خاقانی ØŒ شعراء الغری ØŒ نجف 1373/ 1954ØŒ چاپ افست قم 1408Ø› خیرالدین زرکلی ØŒ الاعلام ،بیروت 1989Ø› کورکیس عَوّاد، معجم المؤلفین العراقیین ØŒ بغداد1969Ø› عباس قمی ØŒ کتاب الکنی Ùˆ الالقاب ØŒ صیدا 1358ØŒ چاپ افست قم ( بی تا. ) Ø› عمررضا Ú©Ø‌اله ØŒ معجم المؤلفین ØŒ دمشق 1957Ù€1961؛چاپ افست بیروت ( بی تا. ) Ø› همو، المستدرک علی معجم المؤلفین ØŒ بیروت 1406/1985Ø› Ù…Ø‌مدعلی مدرس تبریزی ØŒ ریØ‌انة الادب ،تهران 1369 Ø´ Ø› خانبابا مشار، مؤلفین کتب چاپی فارسی Ùˆ عربی ØŒ تهران 1340Ù€1344 Ø´ Ø› علی واعظ خیابانی ØŒ کتاب علماء معاصرین ØŒ تهران 1366.

/ بمانعلی دهقان /