بَلاط (2) ، بندری تجاری و شهری مهم در آسیای صغیر که بر فراز خرابه های شهر باستانی میلِت ( میلتوس ) ساخته شده بود. بَلاط به معانی زمین هموار، راه سنگفرش ، راه سنگی ،پیاده رو و سنگ پیاده رو به زبان عربی راه یافته است . در آناطولی ، مخصوصاً در مناطق غربی آن ، جایهای بسیاری به این نام خوانده می شوند.

میلت که یکی از شهرهای عظیم دورة باستانی بود، بر اثر پیشروی دلتای رودخانة بیوک مندرس ، و انباشته شدن چهار اسکلة آن از رسوبات ، اهمیّت خود را از دست داد و بتدریج به انحطاط رفت . با این حال ، در فاصلة سده های پنجم تا دهم ، شهری از جای آن سر برآورد که در منابع شرقی ، بلاط و در مآخذ غربی پالاتیا خوانده شده است و تا قرن دوازدهم ، اهمیت تجاری خود را ـ ولو به صورتی رو به کاهش ـ حفظ کرده بود. بعضی منابع بلاط را تحریف شدة میلت دانسته اند. میلتِ باستانی ، پیش از تسلط سلجوقیان بر آسیای صغیر در قرن پنجم ، شهری خالی از سکنه و ملک شخصی خانواده ای توانگر بود. در قرنهای سوم و چهارم ، دزدان دریایی ترک این شهر را غارت می کردند. این شهر که گویا مدتی بعد از فتح سلجوقیان از تصرف ترکان خارج شده بود، در حدود 627 دوباره به تسلط آنها درآمد. از قرن هفتم به بعد، شهری که به جای میلت باستانی ساخته شده بود بلاط خوانده شد و به صورت مرکزی تجاری و اقتصادی ، گسترش یافت . در عهد روم شرقی ، این شهر سر اسقف مستقل داشته که حتی پس از افتادن شهر به دست ترکها، موجودیت خود را حفظ کرده و تا 771 به فعالیت خود ادامه داده است . بلاط پس از آنکه به حاکمیت بنی مَنْتَشا درآمد، از نظر تجاری و ظاهری توسعة بیشتری یافت و در آن ایام ، بندری برای صدور کالاهای آناطولی شد. بدین ترتیب ، در قرن هشتم ، در اثنایی که مناسبات تجاری با غرب رو به افزایش بود، در حمایت قلعة استوار خود، به صورت مرکزی تجاری ، اهمیت پیدا کرد. و چون با حکومت بنی منتشا مناسبات نزدیک تجاری برقرار کردند تجّار ونیزی حقّ سکونت و تجارت در بلاط را به دست آوردند و اجازه یافتند که در آنجا کنسول و کلیسای اختصاصی داشته باشند.

در 791ـ792، ایلدرم بایزید بلاط را فتح کرد و حقوق تجاری ونیزیان را محترم شمرد. اما پس از نبرد آنکارا (اَنقره ) این شهر از تصرّف او خارج شد و سرانجام در 829، به طور قطع ، به سرزمینهای عثمانی پیوست .

در دورة عثمانی ، بلاط مرکز سنجقی بود به همین نام که جزو قضای منتشا شمرده می شد و اهمیت تجاری خود را حفظ کرده بود. در قرن دهم ، با آنکه کاملاً از دریا فاصله گرفته بود، هنوز هم به صورتی زنده فعالیت بازرگانی خود را ادامه می داد.

در 923، بلاط با جمعیتی بالغ بر 500 ، 2 نفر، قصبه ای بزرگ بود (باشباقانلق آرشیوی ، تحریر دفتری ، ش 61، ص 176ـ184). در آغاز قرن دهم ، در بلاط سه دارالاطعام ، مدرسة الیاس بیگ ، دو مولویخانه ، یک کاروانسرا، یک مسجد جامع ، و چهارده مسجد معمولی ، هشت خانقاه (زاویه ) و یک دارالحُفّاظ ، و بیش از پنجاه دکان و سه حمام موقوفه وجود داشته است . شهر مخصوصاً بعد از نیمة دوم قرن دهم ، آهسته ولی مداوم دورة انحطاط خود را آغاز کرد.

بلاط که احتمالاً با مرمّت قلعة آن در 991 جمعیتش به قریب سه هزار تن رسیده بود (مدیریت کل اسناد و املاک ، ش 156، گ 46 ب ، 50 ر)، از قرن یازدهم ، به سبب حملة دزدان دریایی یا گسترش باتلاقها و شیوع تب نوبه ، بتدریج ، خصوصیت تجاری خود را از دست داد، اما فعالیتهای بازرگانی آن ادامه داشت . در 1081، اولیا چلبی آنجا را «شهری عظیم و ویران و قلعه ای خراب » تصویر کرده است . در 1087، بروز آفات طبیعی و شیوع وبا بر سرعت نابودی این قصبه افزود. بلاط ، امروزه روستایی است از ناحیة آق کوی ، از توابع قضای سوکة ( ولایت ) آیدین که پس از خراب شدن بر اثر زلزلة 1334 ش / 1955، در فاصلة تقریباً دو کیلومتری محل پیشین ساخته شده است . جمیعت آن ، در سرشماری 1369 ش / 1990، 002 ، 2 نفر بوده است .

---

منابع :
(1) محمد ظلی بن درویش اولیا چلبی ، سیاحتنامه ، استانبول 1314ـ 1318/ 1928ـ 1938؛
(2) عبدالله بن عبدالعزیز بکری ، معجم ما استعجم من اسماء البلاد والمواضع ، چاپ مصطفی سقّا، قاهره 1364/1945، ج 1، ص 271؛
(3) شارل تِکْسیه ، آسیای صغیر ، ترجمة علی سُعاد، استانبول 1339ـ1340، ج 2، ص 213ـ214؛
(4) احمد رفعت (یاغلقچی زاده )، لغات تاریخیة و جغرافیة ، استانبول 1299ـ1300، ج 2، ص 128؛
(5) شمس الدین سامی ، قاموس الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ1316/ 1888ـ 1899، ج 2، ص 1336؛
(6) احمدبن علی قلقشندی ، صبح الاعشی ، قاهره 1910ـ1920، ج 5، ص 382؛
(7) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873، ج 1، ص 477ـ 478؛


R. Chandler, Travels in Asia Minor and Greece , London 1817, I, 168-169;
Clavijo, Timur devrinde Semerkanda seyahat , tr. عmer Riza Dog § rul, Istanbul 1975, 26;
EI 2 , s.v. "Bala  t ¤ " (by D. Sourdel, V.J. Parry and A. Huici Miranda);
I A , s.v. "Balat" (by F. Giese and Besim Darkot);
I smail Hakki Uzunµar   l  , Anadolu Beylikleri ve Akkoyunlu, Karakoyunlu Devletleri , Ankara 1937, 1969, 70-82;
"Balat" ، ذیل د.ا.د.ترک رجوع کنید به . برای سایر منابع

/ فریدون اَمَجَن ، تلخیص از (د.ا.د.ترک ) /