responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1642

 

بَلاط (1) (یا بَلَت ) ، معرّب دو واژة لاتینی و یونانی . در صورت معرّب شدن از واژة لاتینیِ «پالاسیوم » به معنای کاخ است (مسعودی ، ص 167؛ ابن عدیم ، ج 1، ص 142، 145؛ مقدسی ، ص 147؛ ابن حوقل ، ص 195، در اشاره به دارالبلاط قسطنطنیه رجوع کنید به کانار ، 1950، ص 412، 423، پانویس 2)؛ و در صورت عربی شدن از واژة یونانیِ «پلاتایا» (پلاته ) (که در آن صورت از طریق زبان آرامی وارد عربی شده ) دارای این دو معناست : 1) «جادة سنگفرش شده » ( رجوع کنید به ابن عدیم ،ج 1، ص 164)؛ 2) «سنگ فرش کردن ». به صورت «بَلاطَةٌ»(با «ة » وحدت به معنای «یک بَلاط »)، «سنگی » از هر جنس است که برای فرش کردنِ زمین یا پایة ستونها و کتیبه های یادبود و تاریخی به کار آید (برای مثال رجوع کنید به ابوالیمن عُلَیمی ، ص 372). از همین جاست که بلاط ، به معنای «ستون » یا«ایوان » یا «تالار ستون دار»، و بویژه شبستان مسجد نیز

به کار رفته است (برای مثال رجوع کنید به ابن جُبَیر، ص 190). در دایرة المعارف اسلام ترک ، بَلاطة به معنای زمین هموار، سنگفرش ، و زمین سنگفرش شده دانسته شده است (برای معنای اخیر، قس نام «بَلاطَةُالجَنَّه » در قُبَّة الصخرة قدس ؛ بادِکِر، ص 50 و بعد).

در سرزمینهای شرقی و غربی اسلامی ، بویژه در سوریه و فلسطین و آناطولی (آسیای صغیر) و اسپانیا، بَلاط یا نام برخی از شهرها و روستاها و مکانهاست یا با نام آنها ترکیب شده است ؛ از جمله : شهر بلاط در شمال سوریه که درگذشته در کنار یکی از جاده های رومی قرار داشته است (کانار، 1951، ج 1، ص 218)؛ محلّة البلاط در حَلَب (ژ. سوواژه )؛ دهکدة پیشین بیت البلاط در غوطة (واحة سرسبز و خرم ) دمشق ؛ روستای بَلاطه /بُلاطه در فلسطین نزدیک نابُلُس (48کیلومتری شمال بیت المقدس ؛ یاقوت حموی ، ج 1، ص 710) که ممکن است نام آن از واژة لاتینی «پلاتانوس » مشتق شده باشد؛ باب البلاط در اورشلیم (سوواژه ، 1933، ص 99، پانویس 1)؛ میدانِ سنگفرش شدة البلاط در مدینه میان مسجدالنبی و بازار (یاقوت حموی ، ج 1، ص 709)؛ محلة بَلَت یا البلاط در استانبول که در گذشته زندان (برای نگهداری اُسرا) بوده و امروزه نام محلّی است در«خلیج » (شاخ زرین ) میان ( محله های ) فَنار و ایوانسرای ؛ روستای بلاط در آسیای صغیر (مغرب آناطولی ) در نزدیکی دهانة رودخانة بُیوک مَنْدَرَس در نه کیلومتری دریای اژه .

نام آن در بعضی سالنامه ها به صورت «بلاط بورغازی » نوشته شده و در منابع غربی به صورت « Palatiya /Palatia » آمده است ؛
در آناطولی غربی بر سر راه خط آهن کوتاهیه ـ بالیکَسیر قصبه ای است به نام دورسون بیگ (تابع ولایت بالیکسیر) که در گذشته بلاط نامیده می شده است ؛
روستای پولات در کرانة شمالی جزیرة مرمره ؛
روستای پالاتیا در آسیای صغیر؛
و روستای بالاتْچیق (نام جدید آن : «رَشادیه » و «اورتاقْلار») بر سر راه خط آهن ازمیر ـ آیدین .

در اسپانیا از میان معانی گوناگون واژة بلاط ، ظاهراً رایجترین معنی «جادة سنگفرش شده » است ؛
ازینرو جاده های رومی را در اسپانیا و پرتغال بدین نام می خواندند ( رجوع کنید به واژگان منسوب به ریموندو مارتین ). نام شهر اَلبَلَت درمرز رومانگوردو ، که اکنون شهری ویرانه است ، ظاهراًاز یکی از همین جاده های رومی گرفته شده است (نیز رجوع کنید به بلاط الشهداء * ). در زبان اسپانیایی جاینامهای گوناگونی وجود دارد، مانند اَلْبَلَت و اَلْبَلَته و مشتقات و اسامی مصغّر آنها (مانند «البَدَلِخو» ، و «اَلبَلَتِلّو» ) که می توان آنها را مشتق از «اَلبلَد» یا «البلاد» (با معانیِ جایگاه و سرزمین و ناحیه ) دانست ؛
ازینرو «اَلبَلَت دو لا ریبِرا» نزدیک رودِ خوکار ، «البلت دل سورل » نزدیک والنثیا/والانس (بَلَنْسیه )، و «البلت دل تارونخرس » در ناحیة ساگونتو احتمالاً هیچ رابطه ای با جاده های رومی ندارند و ظاهراً فقط نام قریه ها و روستاها هستند. «البلت »های فراوانی هم که در ایالتهای تِروئل ، اوئسکا ، گواذالاخارا ، سیوداد ـ رئال ، تولدو (طلیطله ) و اَخَرَفة سِویا (سویل : اشبیلیه ) وجود دارند، باید به همین ترتیب تعبیر شوند. اشتقاق از ریشة «پلاتایا» یا «پالاسیوم »، که دربارة نام مکانهای اورشلیم و سوریه و مدینه مصداق می یابد، در اندلس یافت نمی شود.

افزون بر البلاط در اسپانیای اسلامی (اندلس )، اقلیم دیگری هم به نام البلاطة در پرتغال ، در «فَحص بلاطه »

ـ دشتی بسیار بزرگ میان شهرهای لیسبون (پایتخت پرتغال )و سانتارِم (شَنْتَرین ) ـ جای داشت که علاوه بر این دو شهر،شهر سینْتْرا (مطابق با شهر امروزیِ ریباتخو ) و سرزمینهای اطراف آن را هم شامل می شد. ادریسی (493ـ560) به سینترا (شَنْتَره ) نامی داده که با نام وَلَده ، شهر کوچکی درناحیة آسامبوخا، مطابقت می کند. او از شهر البلاط در اسپانیانیز نام برده (ص 175) که اکنون در جنوب شرقی شهر کاسِرِس (قاصرش ) روستایی به این نام باقی است . از اِل کَمْپو دووَلَدَه (ترجمة فحص بلاطه ) نیز گهگاه یاد شده است ، که دامنه اش از آنچه ادریسی به آن نسبت داده ، محدودتر است و نمی توان آن را مشتق از مادة Plata دانست .


منابع :
(1) ابن جبیر، رحلة ، چاپ دخویه ؛
(2) ابن حوقل ، کتاب صورة الارض ، چاپ کرامرس ، لیدن 1938ـ1939؛
(3) ابن عدیم ، زبدة الحلب فی تاریخ حلب ، چاپ دهان ؛
(4) عبدالرحمان بن محمد ابوالیمن علیمی ، الانس الجلیل ، قاهره 1253؛
(5) محمدبن محمد ادریسی ، المغرب ، چاپ دزی و دخویه ، لیدن 1866؛
(6) محمد ظلی بن درویش اولیاچلبی ، سیاحتنامه ، ج 9، استانبول 1935، ص 146 به بعد؛
(7) علی جواد، ممالک عثمانیه نک تاریخ و جغرافیا لغاتی ، بخش 1، استانبول 1313، ص 191؛
(8) علی بن حسین مسعودی ، کتاب التنبیه والاشراف ، چاپ دخویه ، لیدن 1894؛
(9) محمدبن احمد مقدسی ، احسن التقاسیم فی معرفة الاقالیم ، چاپ دخویه ، لیدن 1877؛
(10) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، چاپ فردیناند ووستنفلد، لایپزیگ 1866ـ1873؛


M. Canard, "Extraits des sources arabes", ap. A.A. Vasiliev, Byzance et les Arabes, ii/2, Brussels 1950;
idem, Histoire des Hamdanides , i, Algiers 1951;
W. Heyd, Histoire du commerce du Levant, Leipzig 1923, i, 544ff. and ii, 353 ff.;
David Lopes, Estudo dos nomes geographicos do territorio muc § ulmano, que depois foi portuguإs, 47;
August Friedrich von Pauly, Paulys Real -Encyclopجdie der classischen Altertumswissenschaft, ed. G. Wissowa, W. Kroll, and K. Mittelhous, Stuttgart 1894- 1970, Munich 1973-1974, s.v. "Miletos";
E. Quatremةre, Histoire des sultans mamelouks, ii/  Paris 1845, 277 no.3;
E. Saavedra, La Geografia de Espa•a del Edrisi, 51-52;
J. Sauvaget, Alep , Paris 1941, no. 112;
idem, La mosquإe omeyyade de Mإdine, Paris 1947, 69, no. 2;
idem, Les perles choisies , Beirut 1933;
F. Taeschner, in Orientalistische Literaturzeitung, 39, Berlin 1936, no. 10, cols. 621-623;
P. Wittek, Das Fدrstentum Mentesche (Istanbuler Mitteilungen, Heft 2), Istanbul 1934, 185 (index);
K. Wulzinger, P. Wittek, and F. Sarre, Das Islamische Milet (Staatliche Museen zu Berlin), Berlin and Leipzig 1935.

/ سوردل ، پری ، ه . میراندا ، تلخیص از ( د.اسلام ) ؛


گیزه ، تلخیص از ( د. ا. ترک ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1642
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست