responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1508

 

بغدادی ، محمدبن عبدالباقی ، ریاضیدان و فقیه حنبلی قرن پنجم و ششم . به نوشتة دهخدا (ذیل «ابوبکر محمدبن عبدالباقی ») در442 در بصره متولد شد. زرکلی (ج 6، ص 183) محل تولد او را بغداد ذکر کرده است . نام او در منابع با لقبهای قاضی بیمارستان (قاضی المارستان )، فَرَضی ، بزّاز، و انصاری الکعبی نیز دیده می شود (سزگین ، ج 5، ص 110؛
زرکلی ، همانجا). به نوشتة ابن اثیر (ج 11، ص 80)، بغدادی از ابواسحاق برمکی و دیگران روایت کرده است . وی در رجب 535 در بغداد وفات یافت (همانجا).

بغدادی در منطق و حساب و فقه به مراتب بالایی دست یافت (دهخدا، همانجا). آثار ریاضی او بدین شرح است :

شرح المقالة العاشرة من کتاب اقلیدس . از اصل عربی این کتاب نسخه ای در دست نیست ، اما قفطی (ص 89) می نویسد: «شرحی بر عاشره منسوب به قاضی ابی محمدبن عبدالباقی بغدادی فَرَضی ، معروف به قاضی بیمارستان ، به خط مصنف نزد من هست و فی الواقع شرحی نیکوست ». همچنین نسخه ای خطی در کتابخانة مجلس (ش 6/559) به نام شرح المقالة العاشرة من کتاب اقلیدس فی اصول المقادیر وجود دارد. در مقدمة این نسخه آمده است که عمربن علی بن غیلان کتابی در شرح مقالة دهم اصول اقلیدس از «قاضی ابوبکر محمدبن عبدالباقی قاضی مارستان بغداد» دیده است (ایران . مجلس شورای ملی . کتابخانه ، ج 2، ص 357). مؤلف این نسخة خطی ادعا می کند که این شرح چیزی جز قرار دادن مقادیر عددی در قضایای مقاله نبوده است (نیز رجوع کنید به حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 138). گراردوس (ژرار) کِرِمونایی این کتاب را به لاتین ترجمه کرد، و این ترجمه در سدة نوزدهم میلادی دوبار به چاپ رسید (سارتون ، ص 873 ـ874) که در اروپا بسیار مورد توجه قرار گرفت . دلیل عمدة این توجه ذکر مثالهای عددی برای اتحادهای جبری بود. در مقالة دهم اقلیدس ، این اتحادها به صورت هندسی بیان و ثابت شده است ( رجوع کنید به یوشکویچ ، ص 82ـ83)؛
الرسالة فی تقریب اصول الحساب فی الجبر و المقابله . نسخه ای خطی از این کتاب در ظاهریة دمشق (ش 6000) موجود است (دارالکتب الظاهریه ، ص 108). این کتاب با تعریف جبر و مقابله آغاز می شود. نسخة دیگری از این کتاب در کتابخانة ایاصوفیة استانبول (ش 2738) نگهداری می شود. عنوان نسخة خطی الرسالة المهذّبیّة فی الحساب الهوائیة است ، اما موضوع و آغاز کتاب دقیقاً مانند نسخة دمشق است (کراوزه ، بخش B ، ج 3، دفتر 4، ص 484، ش a 284). بنابراین ،احتمالاً این دو کتاب یکی باشد (نیز رجوع کنید به قربانی ، ص 448ـ449)؛
جداول الجیب المحلول دقیقةً دقیقةً . یک نسخة خطی از این کتاب در کتابخانة قاهره موجود است . روزنفلد و ماتویفسکایا (ج 2، ص 321) این کتاب را نوشتة عبدالباقی بغدادی دانسته اند، اما بروکلمان ( >
ذیل <
، ج 2، ص 1023) نام مؤلف را به صورت محمدبن محمد بغدادی آورده است ؛
الطبقات فی شرح المساحات . نسخه ای خطی از این اثر در کتابخانة عمومی لنینگراد (ش 143؛
روزنفلد و ماتویفسکایا، همانجا) و نسخة خطی دیگری در کتابخانة فاتح استانبول (ش 17/3439؛
بروکلمان ، >
ذیل <
، ج 1، ص 857؛
سزگین ، ج 5، ص 386) موجود است . عنوان کتاب در همة این منابع رسالة فی مساحة الاشکال است . عنوان الطبقات فی شرح المساحات که در اواسط مقدمة کتاب ذکر شده ، کمتر شناخته شده است (هوخندایک ، ص 130). روزنفلد و ماتویفسکایا (همانجا) این اثر را نوشتة عبدالباقی بغدادی دانسته اند، اما بروکلمان (همانجا) و سزگین (همانجا) نام مؤلف را، همان طور که در نسخة خطی آمده است ، ابوبکر قاضی ذکر کرده اند.


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1385ـ1386/1965ـ1966؛
(2) ایران . مجلس شورای ملی . کتابخانه ، فهرست کتابخانة مجلس شورای ملی ، تألیف یوسف اعتصامی ، تهران 1311ش ؛
(3) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛
(4) دارالکتب الظاهریة ، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة ، الریاضیات ، چاپ محمد صلاح عابدی ، دمشق 1393/1973؛
(5) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیرنظر محمد معین ، تهران 1325ـ1359ش ؛
(6) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1980؛
(7) جورج سارتون ، مقدمه بر تاریخ علم ، ترجمه غلامحسین صدری افشار، تهران 1353ـ1357ش ؛
(8) ابوالقاسم قربانی ، زندگینامة ریاضیدانان دورة اسلامی : از سدة سوم تا سدة یازدهم هجری ، تهران 1365ش ؛
(9) علی بن یوسف قفطی ، تاریخ الحکماء قفطی ، چاپ بهین دارائی ، تهران 1371ش ؛


Carl Brockelmann, Geschichte der arabischen Litteratur , Leiden 1943-1949, Suplementband , 1937-1942;
Jan P. Hogendijk, "A medieval Arabic treatise on mensuration by Qa  d   ¤ Abu  Baker", Zeitschrift fدr Geschichte der arabisch- islamischen Wissenschaften , vol. 6 (1990);
Max Krause, Stambuler Handschriften islamischer Mathematiker , in Quellen und Studien zur Geschichte der Mathematik, Astronomie und Physik, pt. b, vol. 3, 1936;
B. A. Rosenfeld, G. P. Matvievskaia, Matematiki i astronomi musulmanskogo srednevekovya i ix trudi (XVIIth centuries), Moscow 1983;
Fuat Sezgin, Geschichte des arabischen Schrifttums , vol. v: Mathematik bis. ca. 430H ., Leiden 1974;
Adolf P. Youschkevitch, Les Mathإmatiques Arabes: VIII e -XV e siةcles , tr. M. Cazenave and K. Jaouiche, Paris 1976.

/ مهران اخباریفر /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1508
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست