بغدادی ، محمدبن سلیمان ، صوفی ماتُریدی در سدة دوازدهم و سیزدهم . وی از حدود1213 پیوسته در جستجوی مرشدی بود که او را به مراتب یقین راهنمایی کند، اما کسی نیافت ، مگر شخصی که منسوب به برخی از طرق ناشناختة صوفیه بود و قواعد مرسوم تصوف را مراعات نمی کرد. بغدادی سالها در صحبت با او گذراند ولی چیزی از آثار طریقت به دست نیاورد. در1231 با شیخ خالد نقشبندی شهرزوری * آشنا شد و با ارشاد او طریقة نقشبندیه را پذیرفت و در جرگة خلفای خالدی در آمد (محمد بغدادی ، ص 3ـ4).

مهمترین اثر او الحدیقة الندیّة فی الطریقة النقشبندیة و البهجة الخالدیة است (کحاله ، ج 10، ص 48؛ اسماعیل بغدادی ، ج 1، ستون 399؛ یس سنهوتی ، ص 261؛ زرکلی ، ج 6، ص 152 که اشتباهاً الحدیقة الندیة و البهجة الخالدیة را دو کتاب دانسته است ). این کتاب به عربی و مشتمل است بر مقدمه در بیان سلسلة نقشبندیان و احکام متناسب با آن ، و سه باب : اول ، در اثبات آنکه هر کس علم باطن و سلوک را در محضر شیخی کامل فرا نگیرد تهیدست خواهد بود؛ دوم ، در مناقب شیخ خالد؛ سوم ، در ذکر شرایط و آداب و اوراد لازم برای مرید، با استناد به نصوص کتاب و سنت و اشارات اولیا؛ و خاتمه در پاسخ به شبهات منکران (محمد بغدادی ، ص 6).

محمدبن سلیمان ، طریقة نقشبندی را آسانترین راه وصول به درجات توحید و معرفت حق می داند؛ چرا که مبنای آن ، تصرف و القای جذبه از سوی مرشد و پیر به سالک است ، در حالی که مبنای طریقه های دیگر، تقدم سلوک بر جذبه است (همان ، ص 12). بعلاوه ، در این طریقه ریاضت کشی و شب زنده داریهای زیاد مقرر نشده و بنابر اعتدال است (همان ، ص 14). او اصول طریقت نقشبندی را عبارت می داند از: 1) پیروی از عقاید اشاعره یا ماتریدیه ؛ 2) پیرویِ یکی از مذاهب فقهی چهارگانة اهل سنت و التزام به رعایت سنت و ترک بدعتها؛ 3) تعلم علم باطن و راههایی که به یاری آنها امراض باطنی مداوا و قلب ، پاکیزه و آمادة حرکت در راه توحید و معرفت شود؛ 4) وجوب پیروی از یک شیخ کامل که به یاری ارشادات و تلقینات او باطن نورانی شود (همان ، ص 70 به بعد).

در رسالة حدیقه ، اتصال سلسلة شیخ خالد به بزرگان و امامان شیعه (سلمان ، امام رضاعلیه السلام و امامان پیشین ) توضیح داده شده است ؛ و به بشارت یافتن برخی از مشایخ این سلسله با کشف صحیح در محضر امام مهدی صاحب الزمان عجل اللّه تعالی فرجه و به قصیدة فارسی غرّای شیخ خالد در ستایش امام رضا علیه السلام اشارت رفته است (همان ، ص 9ـ 10، 23، 48). بغدادی تألیف حدیقه را در20شعبان 1234 در زاویة احسائیة خالدیه در بغداد به پایان رساند (همان ، ص 122) و یکی دو ماه پس از آن ، در زمان حیات شیخ خود، در گذشت .

نسخه های خطی الحدیقة الندیة در دمشق ، دارالکتب الظاهریه نگهداری می شود (دارالکتب الظاهریه ، ج 1، ص 412ـ414) و بارها نیز چاپ شده است ؛ از جمله در1313 در قاهره (مطبعة علمیه در 120 صفحه ) در هامش اصفی الموارد که آن نیز در احوال شیخ خالد است (همان ، ج 1، ص 414؛ عوّاد، ج 3، ص 180) و در1401 در استانبول ، به اهتمام حسین حلمی (به صورت افست ) از روی چاپی غیر از چاپ قاهره .

---

منابع :
(1) اسماعیل بغدادی ، ایضاح المکنون ، ج 1، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 3، بیروت 1410/1990؛
(2) محمدبن سلیمان بغدادی ، الحدیقة الندیة فی الطریقة النقشبندیة و البهجة الخالدیة ، در عبدالمجیدبن محمدخانی ، السعادة الابدیة فیما جاء به النقشبندیة ، استانبول 1401/1981؛
(3) دارالکتب الظاهریة ، فهرس مخطوطات دارالکتب الظاهریة ، التصوّف ، چاپ محمد ریاض مالح ، دمشق 1398ـ1403/ 1978ـ1983؛
(4) خیرالدین زرکلی ، الاعلام ، بیروت 1989؛
(5) کورکیس عوّاد، معجم المؤلفین العراقیین ، بغداد1969؛
(6) عمر رضا کحاله ، معجم المؤلفین ، بیروت ( تاریخ مقدمه 1376 ) ؛
یس سنهوتی ، الانوار القدسیة فی مناقب السادة النقشبندیة ، مصر1344.

/ مرتضی ثبوت /