responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1482

 

بُغای کبیر ، سردار ترک دربار خلفای عباسی در سده های دوم و سوم . منابع به تاریخ تولد او اشاره ای نکرده اند، فقط بر پایة نوشتة مسعودی ، بغای کبیر احتمالاً در 158 متولد شده است (1384 ـ 1385، ج 4، ص 160). صفدی از او با نام «بغاالکبیرابوموسی » یاد می کند که نخست در خدمت حسن بن سهل (متوفی 236)، وزیر ایرانی مأمون عباسی (حک : 198ـ 218)، بود (ج 10، ص 172ـ173). بغای کبیر در زمان خلافت معتصم (218ـ227) به دربار او راه یافت و چون خلیفه به ترکان توجهی خاص داشت ، بزودی در زمرة حاجبان و سرداران او درآمد ( مجمل التواریخ و القصص ، ص 358؛
مسعودی ، 1967، ص 356). در 220، به فرمان معتصم ، برای یاری افشین در جنگ با بابک ، به آذربایجان روانه شد. رویارویی در محل قلعة بَذ روی داد و بغا شکست خورد (طبری ، ج 9، ص 17، 23؛
ابن اثیر، ج 5، ص 237ـ239). این شکست از ارزش او نزد معتصم نکاست و باردیگر در 225 مأمور سرکوبی منکجور شد که افشین او را حاکم آذربایجان کرده بود. بغا پس از دستگیری منکجور، او را به سامرا برد (طبری ، ج 9، ص 102؛
ابن اثیر، ج 5، ص 258؛
یعقوبی ، ج 2، ص 504). در همان سال ، افشین به فرمان خلیفه و به دست بغا دستگیر و زندانی شد (طبری ، ج 9، ص 110؛
ابن اثیر، ج 5، ص 262). پس از مرگ معتصم ، پسرش واثق به خلافت رسید (227ـ232). در این دوره نیز، بغا با سرکوبی قبایل بنی سلیم و بنی نمیر در پیرامون مدینه بر اعتبار خود افزود (طبری ، ج 9، ص 129ـ130، 146ـ 148؛
مجمل التواریخ و القصص ، ص 359؛
ابن اثیر، ج 5، ص 270، 276) و همچنان از سرداران لشکر بود (طبّاخ ، ج 1، ص 188). با مرگ واثق در 232، متوکل به خلافت رسید (232ـ247). در 237بغا به فرمان متوکل به ارمنستان لشکر کشید و پس از آتش زدن تفلیس ، آن شهر را تصرف کرد (یعقوبی ، ج 2، ص 519؛
بلاذری ، ص 248؛
ابن اثیر، ج 5، ص 288ـ 289، 291ـ292).در 240، شهر شمکور را در آذربایجان ، که پیش از آن ویران

شده بود، از نو بنا کرد و آن را «متوکّلیه » نامید (یاقوت حموی ، ج 3، ص 364؛
ابن اثیر، ج 3، ص 44). در 244،در جنگ با روم ، صَمله را گرفت (ابن اثیر، ج 5، ص 298).در 247، متوکل با توطئة سرداران ترک به قتل رسید (طبری ، ج 9، ص 226ـ227؛
ابن اثیر، ج 5، ص 302)، و پسرش منتصر جانشین او شد. اما او نیز پس از مدت کوتاهی خلافت ،احتمالاً شش ماه ، به سبب بیماری درگذشت ( رجوع کنید به طبری ، ج 9، ص 244، 253ـ254؛
ابن اثیر، ج 5، ص 309ـ310؛
ابن جوزی ، ج 12، ص 3ـ 5). بغای کبیر به همراه بغای صغیر * (بغاالشرابی ) و احمدبن خصیب * ، مستعین (حک : 248ـ252) را به خلافت برگزیدند و از به حکومت رسیدن پسران متوکل جلوگیری کردند (قلقشندی ، ج 1، ص 240).

بغای کبیر حدود نودسال زندگی کرد و در 248 درگذشت ( رجوع کنید به مسعودی 1384ـ1385، همانجا). او از سرداران قدرتمندی بود که در جنگهای بزرگ شرکت داشت (همانجا). پس ازاو پسرش موسی جانشین وی شد و مسئولیت دیوان برید رانیز به عهده گرفت (طبری ، ج 9، ص 258؛
ابن جوزی ، ج 12، ص 7).


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1405/1985؛
(2) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛
(3) احمدبن یحیی بلاذری ، کتاب فتوح البلدان ، چاپ صلاح الدین منجد، قاهره ( 1956 ) ؛
(4) خلیل بن ایبک صفدی ، کتاب الوافی بالوفیات ، ج 10، چاپ جاکلین سوبله و علی عمارة ، ویسبادن 1400/1980؛
(5) محمد راغب طبّاخ ، اعلام النبلاء بتاریخ حلب الشهباء ، چاپ محمد کمال ، حلب 1408ـ 1409/ 1988ـ 1989؛
(6) محمدبن جریر طبری ، تاریخ الطبری : تاریخ الامم والملوک ، چاپ محمد ابوالفضل ابراهیم ، بیروت ( 1382ـ1387/ 1962ـ1967 ) ؛
(7) احمدبن علی قلقشندی ، مآثرالا نافة فی معالم الخلافة ، چاپ عبدالستار احمد فراج ، کویت 1964، چاپ افست بیروت 1980؛
(8) مجمل التواریخ والقصص ، چاپ بهار، تهران 1318 ش ؛
(9) علی بن حسین مسعودی ، کتاب التنبیه والاشراف ، چاپ دخویه ، لیدن 1967؛
(10) همو، مروج الذّهب ومعادن الجوهر ، چاپ محمد محیی الدین عبدالحمید، مصر 1384ـ 1385/1964ـ 1965؛
(11) یاقوت حموی ، معجم البلدان ، بیروت 1399/1979؛
احمدبن اسحاق یعقوبی ، تاریخ یعقوبی ، ترجمة محمد ابراهیم آیتی ، تهران 1362 ش .

/ مهین فهیمی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1482
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست