responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1424

 

بَصیری ، شاعر دیوانیِ ترک . در حدود 870 به دنیا آمد و در 941 در استانبول در گذشت . در اصل ایرانی و از خراسان بود (سامی ، ذیل «بصیری »؛ د. ترک ، ذیل «بصیری »)، ولی حاجی خلیفه (ج 1، ستون 780) او را بغدادی دانسته است . دهخدا (ج 9، ص 130) بصیری بغدادی و بصیری خراسانی را ذیل دو عنوان آورده است ، اما چون تاریخ وفات هر دو یکی است و هر دو دیوانی به ترکی دارند، به احتمال قریب به یقین هر دو یکی هستند. د. ترک (همانجا) وی را بصراحت ایرانی دانسته ، و نوشته است که حسن چلبی ، عاشق چلبی و سَهی او را خراسانی ذکر کرده اند، اما قاف زادة فائضی او را بغدادی دانسته ، و لطیفی تولدش را در محلی نزدیک ایران ذکر کرده است .

بصیری در هرات ، پایتخت خراسان ، به خدمت سلطان حسین بایقرا * (842ـ913) و ملازمت امیر علیشیر نوائی (844 ـ906)، جامی (817 ـ 898) و بنائی (مقتول در 918) درآمد (عاشق چلبی ، ص a 55). او با دیوان و غزلیات نوائی و جامی با سفارشنامه هایی از ایشان به روم نزد سلطان بایزید دوم (886 ـ 918)رفت و به مصاحبت اُغورلوسلطان احمد، داماد سلطان بایزید، پیوست . وی همدم و ندیم اسکندر چلبی و مورد نظر و احسان سلاطین روم و بهره ور از انواع التفات ایشان بود و شاه برای او مقرری تعیین کرد ( د. ترک ، همانجا؛ عاشق چلبی ، همانجا). از زوایدِ (مضافاتِ) اَیاصوفیه حق «علوفه » و از پادشاهان سالیانة «معروفه » (مقرری ) داشت (عاشق چلبی ، همانجا). اما به روایت د. اسلام (چاپ دوم ، ذیل «بصیری ») او مدتی در خدمت آق قوینلوها بود. چون احمد گوده ، پسر اغورلو، به امارت نشست (902)، بصیری را به سفیری نزد سلطان بایزید دوم فرستاد. بصیری در 902 یا 903 به استانبول رسید و در این سال چون احمد گوده در میدان نبرد در نزدیکی اصفهان کشته شد، بصیری بر آن شد که به ایران باز نگردد و در استانبول اقامت گزید. سپس از مؤیدزاده ، که قاضی عسکر بود، خواست که حکومت ولایتی را به او واگذار کند ولی با مخالفت مؤیدزاده مواجه شد (سامی ، همانجا) و در گِله از او شعری سرود که در تذکرة مشاعرالشعراء موجود است (عاشق چلبی ، ص b 55).

بصیری به برص مبتلا بود، ازینرو به او «آلاجه » (رنگارنگ ،



















دشتنوشته ای از بصیری مشتمل بر صفحه ای از دیوان فارسی و صفحه ای دیگر از اشعار ترکی او

لک و پیس دار) می گفتند (همان ، ص a 55). وی شاعری لطیفه گو و هزل پرداز بود، بدین سبب در مجالس بزرگان خواستار فراوان داشت . مُناسبِ مَناصب درباریان ، القابی به طنز و هجو به آنان داده بود که نمونه هایی از این القاب در مشاعرالشعراء ذکر شده است . لطایفش را در رساله ای گردآوری و به یکی از وزرای عهد خود اهدا کرد (همان ، ص b 55). از معاصران او می توان از ذاتی ، شاعر ترک (875 ـ953)، و جمعی از شعرا چون کشفی ، عشقی ، قندی ، نصوحی ، و بلیغی نام برد.

از نام و نشان دیوان بصیری اطلاعی در دست نیست ، ولی به گفتة حاجی خلیفه (همانجا) و دهخدا (ذیل «بصیری بغدادی ») دیوانی به ترکی داشته است . به نوشتة تذکرة قاف زاده ، بصیری دیوانی داشته اما این دیوان هنوز پیدا نشده است ( د. ترک ، همانجا). اثری به نام بنگی نامه و لطایف متفرقه دارد که خود آنها را تدوین کرده است . ماده تاریخهایی دربارة وقایع مهم دارد از جمله : ولادت سلطان جهانگیر به نام تاریخ جهانگیر بتوفیق الهی ؛ فتح رادوس که در یک مصراعِ عربی سه تاریخ درج کرده ، و این شعر در مشاعرالشعراء مضبوط است ؛ و فتح بلگراد به دست سلطان سلیمان (عاشق چلبی ، ص a 56). ابیاتی از اشعار ترکی و فارسی و لطایف او در تذکرة مشاعرالشعراء ذکر شده است .

مهمترین مشخصات شعر او طنز و استفاده از صنایعی چون جناس و ایهام است . اشعار بصیری هر چند در ادبیات محلی تأثیر داشته ، ویژگیهای ادبیات کلاسیک (سنّتی ) قرن دهم آسیای صغیر را ندارد بلکه به ادبیات قرن نهم ایران نزدیکتر است ( د. اسلام ، همانجا).


منابع :
(1) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/ 1990؛
(2) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیر نظر محمد معین ، تهران 1325ـ 1359ش ؛
(3) شمس الدین سامی ، قاموس الاعلام ، چاپ مهران ، استانبول 1306ـ 1316/1889ـ1898؛
(4) محمد عاشق چلبی ، مشاعرالشعراء، یا، تذکرة عاشق چلبی ، چاپ جی .ام . مردیت اوسن ، لندن 1971؛


EI 2 , s.v. "Bas   ¤ r   " (by Ali Nihad Tarlan);
TA, s.v. "Bas   r   ".

/ سیاره مهین فر /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1424
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست