بُشرویه ، بخش و شهری در استان خراسان .

1) بخش بشرویه . در مغرب شهرستان فردوس در استان خراسان قرار گرفته و مشتمل بر دهستانهای اِرِسْک و رَقه و علی جمال است . شمال آن کویری است و در مغرب آن رشته کوههایی از کوههای منفرد ایران با قلّه های مرتفع و جهت شمال غربی ـ جنوب شرقی امتداد دارد. بلندترین قلّة آن ، نیزار، با حدود 912 ، 2 متر ارتفاع ، در جنوب غربی بخش ، حدّ فاصل بشرویه و طبس ، و قلة دیگر آن با740 ، 2 متر ارتفاع در جنوب شرقی قلة نیزار قرار دارد. اغلب دهکده های بشرویه در دامنة کوهها واقع شده است . بشرویه منطقه ای خشک با آب و هوای کویری است و رودهای موسمی (سیلابی ) در آن جریان دارد. بوته های گَز، تاغ ، بنه (پستة کوهی )، کتیرا، آنغوزه و آویشن در برخی از نقاط آن می روید. بیشتر زمینهای مزروعی آن بخش عمدتاً با آب چاههای عمیق و نیمه عمیق آبیاری می شود.

































موقعیت بخش و شهر بشرویه

عمده ترین محصول صادراتی آن زعفران و پنبه و دانه های روغنی است . قالیچه بافی از صنایع دستی آنجاست . راه اصلی یزد ـ بشرویه ـ فردوس از آن می گذرد. در قدیم ، ناحیة بشرویه در مسیر یکی از جاده های یزد ـ مشهد قرار داشت و رباطِ خوش آب ، در 51 کیلومتری جنوب شرقی شهر بشرویه ، در مسیر یکی از جاده های یزد ـ خراسان واقع بود.

در 1316 ش ، طبق قانون تقسیمات کشوری ، دهستان بشرویه جزو بخش فردوس از توابع شهرستان گناباد شد و در 1323 ش دهستان بشرویه تبدیل به بخش و تابع شهرستان جدیدالتأسیس فردوس شد. پس از مدتی بشرویه ، مشتمل بر چهارده قریه و به مرکزیت قصبة بشرویه ـ با 323 ، 4 تن جمعیت ، تابع طبس شد (ایران . وزارت کشور. ادارة کلّ آمار و ثبت احوال ، ج 3، ص 162). در1329 ش ، بخش بشرویه مشتمل بر دهستانهای مرکزی (حومه )، کُرُند، اِرِسْک ، اَصفاک ، رَقه ، موردِستان و نیگنان بود (رزم آرا، ج 9، ص 58).

2) شهر بشرویه . (جمعیت طبق سرشماری 1370 ش ، 025 ، 11 تن )، مرکز بخش با ارتفاع 871 متر در102 کیلومتری جنوب غربی شهر فردوس و110 کیلومتری شمال شرقی شهر طبس قرار گرفته و قلّة کوه نیزار در مغرب آن واقع است . اراضی شمال و مشرق شهر نمکزار است . حداکثر دمای آن در تابستانها گاهی به 46 درجة سانتیگراد و حداقل دمای آن در زمستانها گاهی به 7 درجة سانتیگراد می رسد. آب آشامیدنی شهر از قناتهای الله آباد و حاجی آباد تأمین می شود. مسیلهایی که در مغرب و جنوب شهر قرار گرفته است ، در فصل بهار، براثر باران ، پر آب می گردد.

دهکدة زیرک در حدود شانزده کیلومتری جنوب غربی شهر بشرویه و شش کیلومتری مشرق کوه نیگو واقع شده است . این دهکده در دورة قاجاریّه محل ساختن ظرفهای سفالی زیبا با نقشهای برجسته بود (مک گریگور، ج 1، ص 136)، و اکنون ، در آن ، صنعت قالیبافی دایر است و قالیهایی با طرح ترکمنی و نقش ترنجی بافته می شود. این دهکده زادگاه فروزانفر * (بدیع الزمان ) است (باستانی پاریزی ، ص 200ـ201).

به نوشتة برخی منابع ، مارکو پولو در سفر خود، از کرمان ، کوه بنان ، بهاباد، طبس ، بشرویه و تون (فردوس ) گذر کرده است (مستوفی ، ص 181). در1292، در دورة حکومت ناصرالدین شاه ، بشرویه هشتصد خانه و چهار دروازه داشت و در گوشة شمال غربی آن «ارگ » واقع شده بود (مک گریگور، ج 1، ص 134ـ135). در آن دوره ، در بشرویه پارچة پشمی و معروف بَرَک * بافته می شد (اعتمادالسلطنه ، ج 1، ص 816؛
مک گریگور، ج 1، ص 135). ملاحسین بشرویه ای (بشرویی ، متولد 1229) ملقب به باب الباب ، پسر شیخ ملاعبدالله صباغ از نخستین پیروان باب ، منسوب به این شهر است (سپهر، ج 3، ص 233؛
اعتضادالسلطنه ، ص 17).

---

منابع :
(1) علیقلی اعتضادالسلطنه ، فتنة باب ، توضیحات و مقالات به قلم عبدالحسین نوائی ، تهران 1351 ش ؛
(2) محمدحسن بن علی اعتمادالسلطنه ، مرآة البلدان ، چاپ عبدالحسین نوائی و میرهاشم محدث ، تهران 1367ـ 1368 ش ؛
(3) ایران . وزارت دفاع . ادارة جغرافیائی ارتش ، فرهنگ جغرافیائی آبادیهای کشور جمهوری اسلامی ایران ، ج 64: بشرویه ، تهران 1364 ش ؛
(4) ایران . وزارت کشور، قانون تقسیمات کشور و وظایف فرمانداران و بخشداران ، مصوب 16 آبان ماه 1316 ، تهران ( بی تا. ) ؛
(5) ایران . وزارت کشور. ادارة کل آمار و ثبت احوال ، کتاب جغرافیا و اسامی دهات کشور ، ج 3، تهران 1331 ش ؛
(6) ایران . وزارت کشور. حوزة معاونت برنامه ریزی و خدمات مدیریت . دفتر تقسیمات کشوری ، اجرای قانون تعاریف و ضوابط تقسیمات کشوری ، تهران 1366 ش ؛
(7) محمد ابراهیم باستانی پاریزی ، حماسة کویر ، تهران 135 ش ؛
(8) حسینعلی رزم آرا، فرهنگ جغرافیائی ایران (آبادیها) ، ج 9 : استان نهم (خراسان ) ، تهران 1329 ش ؛
(9) محمدتقی سپهر، ناسخ التواریخ : سلاطین قاجاریه ، چاپ محمدباقر بهبودی ، تهران 1344ـ 1345 ش ؛
(10) مرکز آمار ایران ، نتایج آمارگیری جاری جمعیت ، تهران 1370 ش ؛
(11) احمد مستوفی ، شهداد و جغرافیای تاریخی دشت لوت ، تهران 1351 ش ؛
(12) چارلز متکاف مک گریگور، شرح سفری به ایالت خراسان و شمال غربی افغانستان ، ج 1، ترجمة مجید مهدی زاده ، مشهد 1366 ش .

/ خسرو خسروی /