responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1287

 

بُزکَشی ، نام یکی از بازیهای مردمی در رشتة سوارکاری ، معمول در میان ترکان آسیای مرکزی ( و افغانستان ) . اصل و منشأ این بازی نامعلوم است و به احتمال زیاد، در آغاز، نمایش نمادین و تفریحی دام ربایی بوده است .

بزکشی دارای انواع متفاوتی است . موضوع اصلیِ مشترک میان تمام انواع این بازی ، رقابت میان سوارکاران برای بر گرفتن و حفظ کردن لاشة بز یا گوساله ای است که تازه سر بریده اند. در شمال افغانستان ، دست کم تا دست اندازی قوای شوروی بر آن ، (1358 ش / 1979)، صدها سوارکار می توانستند در یکی از انواع بازی بزکشی موسوم به «توده برآیی »، که در مراسم «تویی » (ختنه سوران و عروسی ) معمول است ، شرکت کنند. این شکل سنّتی بزکشی در صحرا بازی می شود و محدودیّت مکانی ندارد. هدف سوارکاران ربودن لاشه از روی زمین ( دایرة «برداشت » ) و بردن آن تا جایی دور از رقیبان است تا بتوان لاشه را بلامعارض بر زمین ( در دایرة «حلال » ) نهاد. یک دور این بازی ممکن است

بین چند ثانیه تا چند دقیقه طول بکشد. پس از آنکه نتیجة بازی





















بــزکشی

رسماً اعلام شد، به «چاپ انداز» (سوارکار)، که معمولاً اسبش به یکی از خوانین معروف محلّی تعلق دارد، «سالِم » (جایزه ) می دهند. این جایزه سابقاً متاع ارزشمندی چون قالی ، تفنگ یا جبّه بود، ولی امروزه معمولاً پول نقد است . در هنگام اهدای جایزه ، دلقکی موسوم به «جُرچی » ( جارچی ) با شعر و سرود به مدح صاحب اسب می پردازد، سپس دور دیگری از بازی آغاز می شود. در این نوع بزکشی ، یک روزه ، بیش از چهل دورِ پیاپی بازی می شود. هر دور بازی برنده و جایزة خاص خود را دارد و احتمالاً به مجادله می انجامد، زیرا شرکت کنندگان غالباً در این باره که لاشه به دست دیگران نیفتاده و واقعاً بلامنازع به زمین نهاده شده ، دچار اختلاف نظر می شوند.

در نوعِ سنتیِ توده برآیی ، گروههای رسمی و لباس متحدالشکل در کار نیست ، ولی هر خانِ صاحب اسب معمولاً با عده ای از خویشاوندان و ملازمان که به «دوستان » معروف اند، همراهی می شود و اینها در جریان بازی به صورت گروهی غیررسمی عمل می کنند. غالباً در این بازی میان اسبداران و اطرافیان ایشان بر اینکه چه کسی بواقع برنده شده و از آن مهمتر، در چنین مواردی چه کسی باید داوری کند، جدال پیش می آید. علی القاعده «تویی والا» (میزبان یا برپاکنندة بزکشی ) داور است ، ولی اختلاف نظرها بسا که در عمل بالا بگیرد و سر رشتة کار از دست او خارج شود. خانهایی که اسبان و سواران خود را در بزکشی شرکت می دهند نه تنها در این بازی بلکه در زندگی روزمرّه نیز رقیب یکدیگرند، و از این لحاظ بزکشی جنبة سیاسی نیز دارد. کسی که بزکشی را اداره می کند باید بیرون از حیطة این بازی نیز از نظر سیاسی قدرتمند باشد؛ بر پاکردن این نمایش ِ نمادین نیز به نوبة خود بر قدرت او می افزاید. از این لحاظ بزرگترین برنده یا بازندة بازی خودِ میزبان است . بزکشیِ موفقیت آمیز اعتبار سیاسی او را دو چندان می کند و شکست او را در معرض تمسخر قرار می دهد.

دولتهای افغانستان ، جمهوریهای آسیای مرکزی و ایالت شین جیانگ در چین در چند دهة اخیر بازی بزکشی را از صورت بازی مردمی در آورده و گونه های مختلف آن را مرسوم کرده اند. مجموعه ای از عناصرِ بدقت تعریف شده جایگزین بازی بی قاعدة توده برآیی شده است : حدود زمین بازی مشخّص و مدت بازی معیّن شده است ، برای گروهها و داوران لباسهای متحدالشکل در نظر گرفته اند و نحوة تعیین برنده معلوم گشته است . این شکل از بازی بزکشی را در افغانستان «قره جای » (جای سیاه ) می خوانند و این وجه تسمیه به دایرة رنگ آمیزی شده ای اشاره دارد که برای برنده شدن در بازی ، باید لاشه را در آن دایره



بر زمین نهاد. حکومتهای مختلف افغانستان از 1332 ش تاکنون ، مسابقات سالانة قره جای را در کابل بر پا کرده اند. در دوران ظاهرشاه (تا1352 ش ) این مسابقات در روز تولّد پادشاه برگزار می شد. حکومتهای بعدی مسابقه را نخست در روز ( سازمان ) ملل متحد و سپس در سالروز انقلاب بلشویکی برگزار می کردند.

هر حکومتی بزکشی را به همان صورتی به کار برده است که تویی والا در بافت سنّتی آن را به کار می برد: یعنی نمایشی نمادین از توانایی اداره و برقراری نظم ضمن رویدادهایی که احتمال بروز برخورد در آنها زیاد است .


منابع :
(1) ( آریانا دایرة المعارف ، کابل 1328ـ 1348 ش ، ذیل «بزکشی » ) ؛


(2) G. W. Azoy, Buzkashi: game and power in Afghanistan , Philadelphia 1982;
(3) A. Balicki, "Buzkashi", Natural history , 87/2 (1978);
(4) L. Dupree, Afghanistan , Princeton, N. J. 1973, 218-221;
(5) idem, "Kessel's The Horsemen : the culture, the book, the movie," Fieldstaff reports (South Asia Series) 20/6 (1976).

/ وایتنی آزوی ( ایرانیکا ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1287
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست