برهان نفیس ، طبیب مشهور کرمانی و نویسندة کتابهای طبی در قرن نهم . در منابع نام کامل وی نفیس بن عوض بن نفیس کرمانی ملقب به «برهان الدین » آمده است ( رجوع کنید به صفا، ج 4، ص 109؛ دهخدا و علی اکبر نفیسی ، ذیل «نفیس »؛ حاجی خلیفه ، ج 1، ستون 77؛ بغدادی ، ج 2، ستون 498). او در حدود 812 در کرمان متولد شد و پس از آنکه شهرتش در طب زبانزد شد، در روزگار ولایتعهدی الغ بیگ گورکانی (حک : 850ـ853)، به دعوت وی ، از کرمان به سمرقند رفت و با عنوان «طبیب دربار» تا پایان عمر الغ بیگ در دربار اقامت داشت . برهان پس از کشته شدن الغ بیگ (رمضان 853) به کرمان بازگشت و احتمالاً چندی بعد در گذشت . خاندان وی نیز همه به طب و حکمت روی آوردند. از جمله نوادگان او علی اکبر نفیسی (ملقب به ناظم الاطبا)، پدر سعید نفیسی * است که سلسلة نسبش با ده واسطه به برهان می رسد (سعید نفیسی ، ص 52ـ53
معروفترین اثر برهان شرحی است که بر الاسباب والعلامات نجیب الدین سمرقندی (متوفی 618) نوشته است . وی این کتاب را در اواخر صفر 827، به درخواست الغ بیگ شرح و به او هدیه کرد (حاجی خلیفه ، همانجا؛ نیز صفا، همانجا). برهان تنها فن سوم (امراض مخصوص هر یک از اعضا) و بخشی از فن چهارم (امراض عامه ) کتاب سمرقندی را شرح کرده است . کتاب دیگر او به نام شرح نفیسی شرحی است بر الموجز فی القانون ابن نفیس (متوفی 678)، که خود شرح قانون ابن سیناست . این کتاب که در ذیحجة 841 در سمرقند تألیف شده ، شامل چهار فن طب نظری و عملی ، ادویه و اغذیة مفرد و مرکب ، امراض مخصوص هر یک از اعضا و امراض عامه است . این دو اثر بیش از چهارصد سال مرجع پزشکان اسلامی بوده و در حوزه های درسی تدریس می شده (سعید نفیسی ، ص 53؛ میر، ص 44) و بارها در ایران و هندوستان به چاپ رسیده است .آثار چاپ نشدة او عبارت اند از: کلیات شرح نفیسی ؛ بحارین و کتاب السموم که نسخة خطی آنها موجود است .
منابع : (1) اسماعیل بغدادی ، هدیة العارفین ، ج 2، در حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، ج 6، بیروت 1410/1990؛ (2) مصطفی بن عبدالله حاجی خلیفه ، کشف الظنون ، بیروت 1410/1990؛ (3) علی اکبر دهخدا، لغت نامه ، زیر نظر محمد معین ، تهران 1325ـ 1359 ش ؛ (4) ذبیح الله صفا، تاریخ ادبیات در ایران ، ج 4، تهران 1363 ش ؛ (5) محمد تقی میر، پزشکان نامی پارس ، شیراز ( تاریخ مقدمه 1348 ش ) ؛ (6) سعید نفیسی ، «دکتر علی اکبرخان نفیسی ناظم الاطباء (1263ـ1342 قمری )»، یادگار ، سال 3، ش 4 (1324 ش )؛ (7) علی اکبر نفیسی ، فرهنگ نفیسی ، تهران 1343 ش .