responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1092

 

بَرَوی ، ابومنصور، فقیه شافعی قرن ششم و عالم در کلام و جدل . نامش را محمدبن محمدبن محمدبن سعدبن عبدالله (ابن خلکان ، ج 4، ص 225) یا محمدبن محمدبن احمدبن اسماعیل (سُبکی ، ج 6، ص 389) و کنیه اش را ابومظفر و ابوحامد گفته اند (ابن جوزی ، ج 18، ص 198؛ سبکی ، همانجا؛ ذهبی ، ج 4، ص 200). ابن خلکان (ج 4، ص 226) نسبت او را بَرَوی ذکر کرده و گفته است که نمی داند این انتساب به کجاست و تأکید کرده که سمعانی هم اشاره ای به این موضوع نکرده است و احتمالاً منسوب به جایی از نواحی طوس است . سبکی (همانجا) بدون هیچ توضیحی این نسبت را بَرُّوی طوسی نوشته و ابن عماد (ج 4، ص 224) نیز همین ضبط را آورده ، اما افزوده است که این نام به برویه ، جدّ او منسوب است .

بروی در 517 در طوس به دنیا آمد. نزد محمدبن یحیی ، از شاگردان ابوحامد غزالی ، فقه آموخت و از محمدبن اسماعیل فارسی و عبدالوهاب بن شاه شادیاخی استماع حدیث کرد (سبکی ، ج 6، ص 390؛ ابن قاضی شهبه ، ج 2، ص 19). پس از حملة ترکمانانِ غز به خراسان و تخریب مراکز علمی و آموزشی نیشابور از آن شهر رفت و در 567 وارد بغداد شد (سبط ابن جوزی ، ج 8، ص 292؛ ابن خلکان ، ج 4، ص 225)، اما از حدود بیست سال از زندگی او، یعنی از زمان ترک مدرسة نظامیه در نیشابور تا ورودش به بغداد، اطلاع مهمی در دست نیست .

بروی واعظی فصیح بود و هنگام ورود به بغداد با استقبالی گرم روبرو شد. سپس در مدرسة بهائیة بغداد در نزدیکی نظامیه منزل کرد و همانجا روزانه چند مجلسِ تدریس ترتیب داد. در جامع قصرِ خلافت و مدرسة نظامیه نیز به وعظ و مناظره می نشست و با آنکه طالبان دانش و بزرگانِ مدرّسان و اعیان دولت در مجالس وعظ او شرکت می کردند، همواره آرزوی تدریس در مدرسة نظامیه را داشت و با خواندن امثال و اشعار و نشان دادن اشارات و حرکات ، این اشتیاق را آشکار می کرد، چنانکه خواست او بر همگان روشن شد؛ و چون شایستگی این کار را داشت ، متصدیان به او وعدة ( اجازة ) تدریس دادند، اما دیری نپایید که درگذشت (ابن خلکان ، ج 4، ص 225ـ226؛ اسنوی ، ج 1، ص 126ـ127).

بروی سفری به دمشق کرد. بیشتر نویسندگان ، به نقل از ابن عساکر، تاریخ این سفر را 565 نوشته اند. او در خانقاه یا رباط سُمَیساطیّة دمشق منزل کرد و مقداری از اَمالی او را در محضرش خواندند (ابن خلکان ، ج 4، ص 226؛ اسنوی ، ج 1، ص 126؛ سبکی ، همانجا).

بروی اشعری مذهب متعصبی بود و در مجالس وعظ حنبلیان را سخت نکوهش می کرد و می گفت که اگر کار در دست من بود، برآنان جزیه می نهادم (ابن اثیر، ج 11، ص 376؛ ابن جوزی ، همانجا؛ ذهبی ، همانجا). ازینرو مرگ او و اعضای خانواده و گروهی از اطرافیانش را در 567، بر اثر خوردن حلوایی نوشته اند که به دسیسة حنبلیان مسموم شده بود و غالب مورخان و تذکره نویسان این احتمال را وارد دانسته اند. مرگ مشکوک و نابهنگام بروی و اطرافیانش را از جملة رویدادهای مهم بغداد نوشته اند. خلیفه مستضی (حک : رجوع کنید به 566 ـ 575) در جامع قصر بر او نماز خواند و جنازه اش را در باب اَبرزِ بغداد، در آرامگاه ابواسحاق شیرازی ، به خاک سپردند (ابن خلکان ، همانجا).

بروی در فن خِلاف و جدل مهارت داشت و بزرگان این فن ـ از جمله ابن شدّاد بهاءالدین ابوالمحاسن (متوفی 632 ؟)و فخر نوقانی (متوفی 576) ـ با او مناظره و مباحثه می کردند. کتاب المقترح فی المصطلحِ او محل مراجعة اکثر فقهاست و شرح تقی الدین ابوالفتح مظفربن عبدالله مصری (متوفی 612) بر این کتاب به نام شرح المقترح شهرت فراوان دارد (همان ، ج 4، ص 225). در خلاف نیز تعلیقه ای به نام التعلیقةُ فی الخلافِ والجدل نوشته (همانجا؛ سبکی ، همانجا) که میان مصریان مشهور است و تقی الدین ابوالفتح آن را شرح کرده است .


منابع :
(1) ابن اثیر، الکامل فی التاریخ ، بیروت 1385ـ1386/1965ـ1966؛
(2) ابن جوزی ، المنتظم فی تاریخ الملوک والامم ، چاپ محمد عبدالقادر عطا و مصطفی عبدالقادر عطا، بیروت 1412/1992؛
(3) ابن خلکان ، وفیات الاعیان ، چاپ احسان عباس ، بیروت 1968ـ1977؛
(4) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب ، بیروت 1399/1979؛
(5) ابن قاضی شهبه ، طبقات الشافعیة ، چاپ حافظ عبدالعلیم خان ، حیدرآباد دکن 1398ـ1400/ 1978ـ1980؛
(6) عبدالرحیم بن حسن اسنوی ، طبقات الشافعیة ، چاپ کمال یوسف حوت ، بیروت 1407/1987؛
(7) محمدبن احمد ذهبی ، العبر فی خبر من غبر ، ج 4، چاپ صلاح الدین منجد، کویت 1984؛
(8) سبط ابن جوزی ، مرآة الزمان فی تاریخ الاعیان ، حیدرآباد دکن 1370/1951؛
(9) عبدالوهاب بن علی سبکی ، طبقات الشافعیة الکبری ، چاپ عبدالفتاح محمد حلو و محمود محمد طناحی ، قاهره 1383ـ1388/ 1964ـ1968.

/ نورالله کسائی /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1092
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست