responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1078

 

بروجیّه ، مدرسه ، بنایی متعلق به قرن هشتم ، در سیواس . این مدرسه بین «دارالشفای » عزّالدّین کیکاووس اول و مدرسة دو مناره ساخته شده است . کتیبه های مدرسه و مقبرة بانی آن که در همین جا واقع است ، نشان می دهد که مظفّرالدّین بروجردی در 670 آن را ساخته است . از بانی مدرسه ، مظفربن عبداللّه مفضّل بروجردی آگاهی بسیاری در دست نیست ؛ تنها از نام او برمی آید که از اهالی بروجرد ایران بوده است . مدرسه ، که بر اثر عدم مراقبت و مرور زمان بسیار خراب شده بود، به همت اوقاف ، بازسازی شده است .

بروجیّه ، با چهار ایوان و صحن بدون سقفی که در وسط قرار گرفته ، مطابق با طرح متعارف مدارس چهار ایوانی ایران ساخته شده است . با توجه به اینکه دو مدرسة دیگر نیز در نزدیکی آن قرار دارند، می توان نتیجه گرفت که این محله مرکز فرهنگی شهر سیواس بوده است . ساختمان دارای ایوانهای بزرگی است که در کنار هر یک از آنها یک طبقة میانْ اشکوبی مشاهده می شود. سنگهای ساختمانی این بنا، بسیار منظم اند؛ تناسب عناصر معماری ، سادگی و هماهنگی تزیینات سنگی در جبهة اصلی این مدرسه ، نشانه ای از درک عالی زیبایی شناسانه در احداث آن است . دَرِ ورودی جبهه نیز از لحاظ تزیینات ، غنی است . کتیبة این بنا در بالای چارچوب در، از سنگهای دو رنگ تشکیل شده است . نوشته های دو طرف مقصوره مقرنس کاری شده ، و نوشته های اطراف در با اشکال هندسی بسیار غنی تزیین شده اند.

طرح این مدرسه ، بسیار منظم و تقریباً به شکل مربع است . ایوان ورودی مدرسه ، که با گنبد پوشیده شده ، در قیاس با معماری متداول زمان خود، بنایی نوآورانه به شمار می آید. محرابی که در قسمت گنبددار طرف راست ورودی مدرسه وجود دارد، معلوم می کند که این قسمت مسجد بوده است . قسمت گنبددار طرف چپ ، که آرامگاه بانی مدرسه در آن قرار دارد، دارای طرح مربع و همان تناسبهاست ، و در گذشته دارای تزییناتی غنی از کاشی بوده ، اما امروز فقط بخشی از کاشیهای شش ضلعی و ستاره ای بالای دیوارهای مقبره و مقرنسهای آن باقی مانده است .

در دو طرف حیاط مدرسه رواقهایی هست که قوسهای پهن آنها بر ستونهایی استوارند. بعضی از سر ستونها نیز به سبک معماری یونان باستان و دارای رموز حرفی روم شرقی است که نشان می دهد این ستونها از مکانهای مختلف گردآوری شده اند. البته ، معمار گمنام این مدرسه ، که آن را با مهارت بسیار تزیین کرده ، از ساختن سر ستون عاجز نبوده ، بلکه برای حفظ این سرستونها از آنها استفادة مجدد کرده است . ایوان بزرگ با نواری از نوشته ها، محاط شده و سطوح بین این نوار و نوشته ها و قوس ایوان با اشکال هندسی و نقوش برجستة بسیاری تزیین گردیده است . اتاقهای بسیار تنگ پشت این رواقها با گنبدهای گهواره ای پوشیده شده است . از ایوان اصلی ، احتمالاً، در تابستان برای تشکیل جلسات درس استفاده می شده است . در دو طرف ایوان اصلی ، راه پله هایی تنگ وجود دارد که با گنبدهایی پوشیده شده است . این دهلیزها از طریق دو دَر قوسی پهن در راست و چپ ، به مکانهایی گنبدپوش راه دارند و هریک دارای یک طبقة فوقانی اند. هنوز معلوم نیست که از این طبقات برای چه کاری استفاده می شده است .

مدرسة بروجیه در سیواس ، از لحاظ تعادل در تزیینات ، وسعت فضا و نیز از لحاظ معماری ، سرآمدِ بناهای مشابه سلجوقی در آسیای صغیر است . آهنگ و تناسب خطوط ، و بهره گیری از همة عناصر معماری ، قابلیت عالی معمار آن را نشان می دهد. ایجاد چنین بنایی عالی ، بی حمایت دولت ، نشان دهندة فرهنگ پیشرفتة سیواس در دورة سلجوقی است .


منابع :


(1) Mahmut Akok, "Sivas'ta Buruciye Medresesinin Rخlخvesi", Tدrk Arkeoloji Dergisi , XV/2 Ankara (1968), 5-38;
(2) Halil Ethem and M. von Berchem, Corpus Inscriptionum Arabicarum , III, Cairo 1910-1917, 26;
(3) A. Gabriel, Monuments turcs d'Anatolie , Paris 1934, II, 152-155;
(4) G. de Jerphanion, Mإlanges d'archإologie anatolienne , Beyrut 1928, 85-86, IV. XXXIV-XXXV;
(5) R  dvan Nafiz and  H ¤ akk  Uzunµar   l  , Sivas  ehri , Istanbul 1928, 108-112;
(6) Metin Sخzen, Anadolu Medreseleri (Selµuklu ve Beylikleri Devri) , Istanbul 1970, I, 49-57, 267-270;
(7) Osman Turan, "Selµuklular Zaman  nda Sivas  ehri", DTCFD , XI (1951), 447-457.

/ سماوی اییجه ، تلخیص از ( د. ا. د. ترک ) /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1078
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست