responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1043

 

بَرْمَکی ، ابوعبدالله (یا ابوجعفر) محمدبن اسماعیل بن احمدبن بشیر برمکی رازی ، معروف به صاحب صومعه ، محدث امامی قرن سوم . به گفتة نجاشی (ص 341) او در قم زندگی می کرده ولی قمی نبوده است . به ظنّ قوی از مردم ری بوده ، چنانکه کَشّی (ص 312، 440، 489)، کلینی (ج 6، ص 345)، ابن حَجَر عسقلانی (ج 5، ص 82) و دیگران از او با لقب رازی نام برده اند؛ بویژه اینکه ابن حجر شرح حال او را از تاریخ الرّی منتجب الدین * رازی (و به تعبیر ابن حجر : ابوالحسن بن بابویه ) آورده است . این کتاب دربارة شهر ری و زندگی رجال آن بوده که نسخه های آن مفقود شده است ( رجوع کنید به منتجب الدین رازی ، مقدمة محدث اُرمَوی ، ص 11ـ16). با وجود تحقیقات متعدد، انتساب یا عدم انتساب محمدبن اسماعیل به خاندان برامکه معلوم نشده است . دربارة تولد و وفات و همعصریش با امامان شیعه در کتب رجال چیزی نوشته نشده ، اما با توجه به راویان او، از جمله محمّدبن جعفر اسدی * (متوفی 312؛ نجاشی ، ص 373)، در قرن سوم می زیسته است . همچنین در بعضی از طرق روایی کلینی (ج 6، ص 345ـ346)، برمکی واسطة میان سلیمان بن جعفر جعفری ـ از اصحاب امام کاظم و امام رضا علیهماالسلام ـ و سهل * بن زیاد آدمی ـ از اصحاب امامان نهم ، دهم و یازدهم علیهم السلام ـ بوده که مؤید همین نظر است . بعلاوه ، ابن حجر (ج 5، ص 82)، به نقل از منتجب الدین ، او را از راویان امام جواد علیه السلام شمرده است . تستری (ج 8، ص 58) نیز عدم ذکر او را در رجال و الفهرست شیخ طوسی ناشی از غفلت دانسته است .

نام او به صورت محمدبن اسماعیل رازی و محمد اسماعیلی برمکی رازی و گاه بدون ذکر نسبت در سلسلة اسناد و طرق روایی بعضی احادیث کتب اربعه و غیر آن آمده است . کشّی به واسطة حمدویه و ابراهیم ، پسران نصیر، از برمکی روایت می کند، و برمکی از اشخاصی چون احمدبن سلیمان ، علی بن حبیب مداینی ، حسن بن علی بن فضّال و عبدالعزیزبن مهتدی روایت کرده است (ص 3ـ4، 312، 440ـ441، 489). کلینی ، گاهی لفظ رازی را به دنبال نام او نیاورده ، ازینرو ممکن است با چند محدث دیگر به همین نام اشتباه شود. در این صورت از روی قراین ـ مانند نقل بیواسطه یا با واسطه و راویانی که در سلسلة سند قرار دارند ـ می توان مقصود را دریافت ( رجوع کنید به خوئی ، ج 15، ص 90). همچنین ابن بابویه (متوفی 381) نام او را در طریق رواییش آورده که وی گاهی با سه واسطه از امام رضا علیه السلام روایت کرده است (1401، ج 4، ص 16). طوسی نیز در تهذیب الاحکام (از جمله رجوع کنید به ج 6، ص 95)، از او روایت کرده است .

دانشمندان علم رجال شیعه ، دربارة موثق بودن یا نبودن او اختلاف دارند. نجاشی (ص 341) او را ستوده و مورد وثوق دانسته است . علامة حلّی (ص 155) و علامة مجلسی در وجیزه (به نقل مامقانی ، ج 2، بخش 2، ص 81) نیز او را مدح کرده اند. از متقدمان شیعه تنها حسین بن عبیدالله غضائری * در الضعفا او را ضعیف دانسته است (مامقانی ، همانجا). رجالیهای متأخر شیعه چون مامقانی (همانجا)، قهپائی (ج 5، ص 150)، اردبیلی (ج 2، ص 68)، و خوئی (ج 15، ص 95)، قول نجاشی را ترجیح داده ، او را موثق می شمارند. تعبیر تستری (ج 8، ص 57) نیز گرایش او را به همین نظر افاده می کند. دلیل خوئی بر اثبات موثق بودن وی ، نشانة نادرستی انتساب کتاب الضعفا به ابن غضائری است و بنابراین توثیق نجاشی بدون معارض می ماند. او براساس همین دیدگاه کنیة محمدبن اسماعیل را ابوعبداللّه دانسته ، ولی تستری کنیة ابوجعفر را پذیرفته است (خوئی ، همانجا؛ تستری ، همانجا). این احتمال نیز مطرح است که ملاک ابن غضائری در جرح و تعدیل راویان ، دیدگاههای اعتقادی ، و نه موثق بودن در نقل ، بوده است .

به گفتة نجاشی (ص 341)، یکی از تألیفات محمدبن اسماعیل کتاب التوحید است که راوی آن محمدبن جعفر اسدی بوده است . آقابزرگ طهرانی (ج 4، ص 481) و دیگران ، به استناد از نجاشی ، از آن کتاب یاد کرده اند. این کتاب مانند بسیاری از آثار تألیفی راویان و دانشمندان شیعه ، اینک در دست نیست ، اما روایاتِ آن در متونی چون الکافی ، التوحید (کلینی ، ج 1، ص 125) و التوحید ابن بابویه (فهرست اعلام ، ص 557) نقل شده است .


منابع :
(1) محمدمحسن آقابزرگ طهرانی ، الذریعة الی تصانیف الشیعة ، چاپ علی نقی منزوی و احمد منزوی ، بیروت 1403/1983؛
(2) ابن بابویه ، التوحید ، چاپ هاشم حسینی طهرانی ، قم ( تاریخ مقدمه 1357 ش ) ؛
(3) همو، من لایحضره الفقیه ، چاپ حسن موسوی خرسان ، بیروت 1401/ 1981، مشیخه ؛
(4) ابن حجر عسقلانی ، لسان المیزان ، بیروت 1390/1971؛
(5) محمدبن علی اردبیلی ، جامع الرواة ، بیروت 1403/1983؛
(6) محمدتقی تستری ، قاموس الرجال ، تهران 1379ـ1391؛
(7) ابوالقاسم خوئی ، معجم رجال الحدیث ، بیروت 1403/1983، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(8) محمدبن حسن طوسی ، تهذیب الاحکام ، چاپ حسن موسوی خرسان ، بیروت 1401/1981؛
(9) حسن بن یوسف علاّ مه حلّی ، رجال العلامة الحِلی ، نجف 1381/1961، چاپ افست قم 1402؛
(10) عنایة الله قهپائی ، مجمع الرجال ، چاپ ضیاءالدین علامه اصفهانی ، اصفهان ( 1437 ش ) ، چاپ افست قم ( بی تا. ) ؛
(11) محمدبن عمرکشّی ، اختیار معرفة الرجال ، ( تلخیص ) محمدبن حسن طوسی ، چاپ حسن مصطفوی ، مشهد 1348 ش ؛
(12) محمدبن یعقوب کلینی ، الکافی ، چاپ علی اکبر غفاری ، بیروت 1401/1981؛
(13) عبدالله مامقانی ، تنقیح المقال فی علم الرجال ، چاپ سنگی نجف 1349ـ1352؛
(14) علی بن عبیدالله منتجب الدین رازی ، الفهرست ، چاپ جلال الدین محدث ارموی ، قم 1366 ش ؛
(15) احمدبن علی نجاشی ، فهرست اسماء مصنّفی الشیعة المشتهر برجال النجاشی ، چاپ موسی شبیری زنجانی ، قم 1407.

/ بمانعلی دهقان /



نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1043
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست