responsiveMenu
فرمت PDF شناسنامه فهرست
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1009

 

بَرَک ، نوعی پارچة دستباف محکم و با دوام عموماً از کرک بز یا پشم شتر، که در کشورهایی چون ایران ، افغانستان ، لیبی ، الجزایر برای تهیة پوشاکی چون پالتو، لبّاده ، شولا (در افغانستان )، نوعی ردا (در میان عربها)، چوخا (بالاپوش چوپانان )، مُچ پیچ (= به محلّی خراسانی : «پِی تُوَه » به معنای تابیده به پیِپا یا تابه و گرم کنندة پی ) و شالهای برکی (در ایران ) به کار می رود.

این پارچه ، که در عربی بَرکّان ، در فرانسه bouracan ودر اسپانیولی barracan نامیده می شود، ظاهراً درگذشته های دور در ایران بیشتر برای تهیة کلاه و قبای درویشان به کارمی رفته ( آنندراج ، ذیل «برک »، در شعری از سعدی )، و یا جامة کوتاهی بود که مردم «دارالمرز تبرستان » می پوشیدند و به آن پُشتک می گفتند (همانجا؛ برهان ، ذیل «برک »). مؤلف آنندراج (همانجا) تصریح می کند که در زمان او «ملوک و امرا از آن قبا و جبه کنند».

برک مرغوب از کرک بز و نوع پست تر آن از پشم شتر بافته می شود. کرک یا پشم مورد نیاز آن را در اواخر بهار می چینند و سپس با شانه های چوبی مخصوص ، الیاف ظریفتر را از الیاف درشت تر جدا می کنند (وولف ، ص 177، 180ـ182) تا بر مرغوبیّت برک بیفزایند؛ از سوی دیگر چون کیفیت برک بستگی به خلوص کرک دارد، به این منظور آن را می کوبند تا پرزدار و شکفته (پف کرده ) و ریسیدن آن آسان شود. پشم خالص نرم را با «تُنگُول » (نام خراسانی نوعی دوک ) به صورت رشته های بلند (به زبان محلی : «فَرَت ») درمی آورند. برای تهیة برک مرغوب ، این رشته ها باید بسیار ظریف باشد. بافنده که اغلب بانویی است که رموز برک بافی را در خانواده آموخته ، بر زمین می نشیند و پاها را در گودالی کم عمق می آویزد. یک سر تارها («تون ») را به دیوار و سر دیگر آن را به تیرکی (در خراسان موسوم به «نورد») می بندد و با پاهای خود، متناوباً دو رشتة تون را جدا می کند و «تاب » ظریف پشمی را از لابه لای آنها عبور می دهد. برکِ بافته شده تکّه پارچة باریک و طویلی است که برای محکم شدن ، آن را در آب مالش می دهند، و پس از اتو زدن آمادة عرضه در بازار می کنند. برک به رنگهای طبیعی سفید، شیری ، شتری ، قهوه ای روشن یا سیر و سیاه است ، ولی گاه انواع پست تر آن را با روناس رنگ می کنند. برک تا این اواخر ساده یعنی یک رنگ بود ولی از چندی پیش موفق شده اند شطرنجی (چهارخانه ) و مُحَرَمات (راه راه ) آن را نیز ببافند. برک را معمولاً بر حسب «چوب »، نوعی مقیاس سنتی طول ، می فروشند. طول هر قوارة آن هجده چوب (حدود 32 تا 41 متر) است .

درگذشته ، فروش برک کسب مهم و پر سودی به شمار می رفت . بسیاری از نامهای خانوادگی مانند بَرَکْچی ، برکچیان ، برک فروش به اشتغال گذشته یا کنونی در این پیشه دلالت دارد. برک امروزه در ایران کمیاب است . انواع مشهور آن در قبیلة بربری هزاره * (برک هزاری ) در بشرویه ، بجستان واستان کرمان بافته می شود. در حال حاضر، مشهد مرکز فروش برک است .


منابع :
(1) محمدحسین بن خلف برهان ، برهان قاطع ، چاپ محمد معین ، تهران 1342 ش ؛
(2) محمد پادشاه بن غلام محیی الدین شاد، آنندراج : فرهنگ جامع فارسی ، چاپ محمد دبیرسیاقی ، تهران 1363 ش ؛


(3) H.E.Wulff, The traditional crafts of Persia , Cambridge, Mass., 1966.

(4) / تقی بینش ؛
با اضافاتی از: دزی ( فرهنگ البسة مسلمانان ) /

نام کتاب : دانشنامه جهان اسلام نویسنده : بنیاد دائرة المعارف اسلامی    جلد : 1  صفحه : 1009
   ««صفحه‌اول    «صفحه‌قبلی
   جلد :
صفحه‌بعدی»    صفحه‌آخر»»   
   ««اول    «قبلی
   جلد :
بعدی»    آخر»»   
فرمت PDF شناسنامه فهرست