فلسفه؛ علم: از دانشهاى عقلى.

واژه فلسفه ريشه يونانى دارد. فلسفه مصدر جعلى عربى واژه «فيلوسوفيا» است كه از دو كلمه «فيلو» و «سوفيا» تركيب يافته است. «فيلو» به معناى دوستدار و «سوفيا» به معناى دانايى است. بنابر اين، كلمه فيلوسوفيا؛ يعنى دوستدار دانايى و كلمه فيلسوف در اصل به همين معنا بوده است؛ ليكن به تدريج به معناى دانشمند ارتقا يافت و كلمه فلسفه نيز با دانش مرادف شد.

مسلمانان واژه فيلوسوفيا را از يونان گرفته، از آن صيغه عربى ساختند و در معناى مطلق دانش عقلى به كار بردند، در مقابل دانشهاى نقلى از قبيل لغت، نحو، تفسير، حديث، فقه و اصول.

از آنجا كه كلمه فلسفه مفهومى عام داشت، به طور قهرى عنوان فيلسوف به كسى اطلاق مى‌شد كه جامع همه علوم عقلى آن عصر؛ اعم از الهيات، رياضيات، طبيعيات، سياسات و اخلاقيات باشد.

عنوان فلسفه نزد مسلمانان، اطلاق ديگرى نيز داشت؛ خصوص الهيات كه از آن با عناوين «فلسفه اولى» و «فلسفه عليا»، «علم اعلى»، «علم كلى»، «الهيات» و «مابعد الطبيعه» (متافيزيك) ياد مى‌شد.

موضوع اين نوشتار، فلسفه اولى است كه عبارت است از علم به احوال موجود از آن جهت كه موجود است، نه از آن جهت كه تعيّن خاص دارد، مثلا جسم است، يا كمّ است يا كيف است يا انسان است و يا گياه؛ زيرا موضوع فلسفه امور كلى است نه جزئى. علوم خاص، مانند علم گياه شناسى، پزشكى، نجوم و هيئت، فيزيك و روانشناسى، متكفل امور جزئى است؛ زيرا موضوع آن علوم جزئى است.[1] از عنوان ياد شده به مناسبت در باب جهاد و نيز استفتائات سخن گفته‌اند.

در جواز يا حرمت ياد گرفتن و ياد دادن فلسفه اختلاف است. برخى آن را ـ جز به غرض نقض و پاسخگويى مطالب انحرافى آن ـ جايز ندانسته‌اند[2] برخى ديگر حرمت آن را به صورت بيم گمراهى مقيد كرده‌اند. بنابر اين، در صورت عدم خوف گمراهى آموختن آن، اشكال ندارد[3] در مقابل، برخى آموختن فلسفه را براى دفع شبهات معاندان و باطل گرايان واجب